Protocol Verdachte Objecten herzien

23 januari 2023

Het herziene Protocol Verdachte Objecten (PVO) versie 2 wordt op 1 april 2023 van kracht en vervangt voorgaande versies.

Het PVO beschrijft de gezamenlijke respons van de primair betrokken hulpdiensten en andere organisaties bij verdachte incidenten met (mogelijk) gevaarlijke chemische, biologische, radioactieve agentia en/of explosieven. Dergelijke incidenten zijn vrijwel dagelijks aan de orde, wat het PVO een belangrijk protocol maakt.

Het PVO is in beheer bij NIPV. Na evaluatie van de vorige versie heeft een werkgroep onder leiding van NIPV het PVO herzien. Deze werkgroep bestond uit inhoudelijk gemandateerden van de betrokken organisaties: Brandweer Nederland, Defensie (CBRN Responseenheid en Explosieven Opruimingsdienst Defensie), GGD GHOR Nederland, Koninklijke Marechaussee, Nationale Politie, NFI en RIVM. Deze gezamenlijke inspanning heeft geresulteerd in de nieuwe versie van het PVO: PVO versie 2.

Vanwege het vertrouwelijke karakter van dit protocol, wordt het PVO niet openbaar gepubliceerd. Het PVO wordt door NIPV alleen aan een beperkte doelgroep verstrekt: de medewerkers van de (hulpverlenings)diensten van de overheid die met het PVO dienen te werken. Zij kunnen het PVO aanvragen via de webpagina’s Protocollen en CBRN.

Voor vragen en aanvullende informatie

Martina Duyvis

Natuurbrandsignaal ’23: meer onbeheersbare natuurbranden met grotere impact op samenleving

23 januari 2023

In de toekomst krijgt een groter deel van Nederland te maken met meer natuurbranden. “De natuurbranden worden steeds vaker intense branden die niet meer zijn te blussen, maar pas stoppen als er geen brandstof meer is. In combinatie met een verdere verdichting van ons land zal dit leiden tot een grotere impact op gezondheid, welzijn, natuur en economie. Doordat droogte en warmte elkaar versterken, neemt het natuurbrandrisico sneller toe dan dat het klimaat verandert”, concludeert onderzoeker en projectleider Hans Hazebroek.

Bevoegdheden van burgemeesters en voorzitters veiligheidsregio’s bij (dreigende) digitale incidenten onderzocht

16 januari 2023

Wat kunnen (en mogen) burgemeesters en voorzitters veiligheidsregio’s bij digitale incidenten van het Rijk verwachten en andersom?

Het Veiligheidsberaad heeft het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) verzocht een verkenning uit te voeren naar bestuur­lijke bevoegdheden bij (dreigende) digitale incidenten. Daarbij gaat het om juridische bevoegdheden en andere interventies van burgemeesters en/of voorzitters van veiligheidsregio’s.

Digitale ontwrichting als crisisscenario

De digitalisering van de samenleving blijft één van de grote ontwikkelingen van deze tijd. Technologische ontwikkelingen volgen elkaar in een onverminderd tempo op. Dit brengt vele kansen voor de samenleving met zich mee. Maar zorgt, vanwege onze toenemende afhankelijkheid van digitale systemen, ook voor kwetsbaarheden. De vervlechting van digitale systemen en maatschappelijke processen zorgt ervoor, dat we als samenleving rekening moeten houden met digitale ontwrichting als crisisscenario.

Wat zijn de bevoegdheden van burgemeesters en/of voorzitters veiligheidsregio’s bij (dreigende) cyberincidenten?

Burgemeesters en/of voorzitters veiligheidsregio’s hebben géén specifieke bevoegdheden waarmee zij bij cyberincidenten in kunnen grijpen. Wel staan hen, zo blijkt uit deze studie, in de ‘koude/ lauwe fase’ andere interventies ter beschikking op het gebied van cyberwaakzaamheid en cyberweerbaarheid. Denk hierbij aan interventies op het gebied van vergunningen, risicodialoog en stakeholdermobilisatie. Deze interventies bieden burgemeesters (vanuit hun rol als bestuurder, aanjager en bemiddelaar) aangrijpingspunten voor het bevorderen van cyberwaakzaamheid en -weerbaarheid. Deze interventies worden in praktijk niet of nauwelijks gebruikt.

Net zoals in de ‘koude/lauwe fase van een (dreigende) crisis’, beschikt een burgemeester en/of voorzitter veiligheidsregio’s in de ‘warme fase’ over reguliere bevoegdheden ten aanzien van openbare orde en veiligheid. Een burgemeester en/of voorzitter veiligheidsregio beschikt niet over specifieke bevoegdheden die hij/zij kan inzetten bij digitale incidenten. Net als bij andere bovenregionale crises spelen er bij digitale incidenten, waarbij meerdere regio’s betrokken zijn, wel een aantal terugkerende vragen en onduidelijkheden. Onder meer op het gebied van informatievoorziening, bestuurlijke afstemming en wederzijdse verwachtingen: wat kan (en mag) een burgemeester/voorzitter veiligheidsregio bij digitale incidenten van het Rijk (NCTV, NCSC) verwachten en andersom?

Een toekomst voor het WAS?

12 januari 2023

Het lectoraat Crisisbeheersing van het NIPV voerde in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid een onderzoek uit naar de toegevoegde waarde van het WAS (waarschuwings- en alarmeringssysteem) in het geheel van crisiscommunicatiemiddelen. Het doel van het onderzoek was inzicht te krijgen in de voor- en nadelen van het WAS en uit te zoeken wat eventuele toekomstige mogelijkheden van het systeem zijn.

Aangepaste Handreiking multidisciplinaire afstemming incidentbestrijding in wegtunnels

21 december 2022 (voor het laatst geactualiseerd op 3 december 2024)

Aangepaste handreiking toont aan dat wederzijdse afstemming van wezenlijk belang is bij incidentbestrijding in tunnels.

De ‘Handreiking voor multidisciplinaire afstemming bij incidentbestrijding in wegtunnels’ reikt hulpverleningsdiensten en Rijkswaterstaat de hand bij wederzijdse afstemming bij het bestrijden van incidenten in tunnels.

Aangepaste handreiking in gezamenlijkheid ontwikkeld

Deze afstemming is van wezenlijk belang bij de incidentbestrijding in tunnels. De wetgever roept hier zelf toe op in de Wet en de Regeling aanvullende regels veiligheid wegtunnels (beide Warvw en Rarvw, art. 7). In januari 2019 verscheen hiervan de eerste versie. De Handreiking voor multidisciplinaire afstemming bij incidentbestrijding in wegtunnels is door Rijkswaterstaat, meldkamer, veiligheidsregio’s, politie en het NIPV gezamenlijk ontwikkeld.

Animatie ‘Sein veilig’ ontwikkeld

Ter verduidelijking van de basiskennis over incidentbestrijding in tunnels is de animatie ‘Sein veilig’ ontwikkeld. Deze animatie is niet alleen een verduidelijking van de basiskennis incidentbestrijding in tunnels maar ook een actualisatie. Na de verkenning door de brandweer wordt het zogenaamde ‘Sein veilig’ afgegeven, waarnaar de overige hulpdiensten de incidentbuis mogen betreden. Sein veilig wordt alleen toegepast bij brand en/of gevaarlijke stoffen en wordt altijd per buis afgegeven door de brandweer.

De ontwikkeling van de animatie ‘Sein veilig’ is tevens aanleiding geweest om tegelijkertijd een geactualiseerde versie van de handreiking te publiceren. In deze handreiking is de procedure ‘Sein veilig’ verwerkt, alsmede voortschrijdend inzicht dat in de afgelopen jaren is opgedaan.

Blog: In het jaar 2022 kregen buitengewoon veel lastige dilemma’s het woord crisis opgeplakt

21 december 2022

Lector Crisisbeheersing Menno van Duin blikt terug maar zeker ook vooruit: de komende periode komt aanmerkelijk meer geld beschikbaar voor crisisbeheersing.

Weer een jaar voorbij… Waarschijnlijk is er nog nooit een jaar geweest waarin zoveel lastige dilemma’s en problemen het woord crisis opgeplakt kregen. Vrijwel ieder groter thema (stikstof, huizen, klimaat, energie, droogte, opvang, boeren, personeel) werd wel als een crisis bestempeld. Aanvankelijk leek dat catchy word wel de gewenste aandacht op te roepen, maar inmiddels is het woord dermate sleets geraakt dat zelfs Johan Remkes erbij halen geen soelaas meer biedt.

Grotere en langdurende crises waren in 2022 dominant

Jarenlang brachten wij ieder jaar een ‘Lessen uit crises en minicrises’ uit en voor 2022 doen we dat voor het tweede jaar niet (meer). Jaren achtereen deden zich relevante minicrises voor en af een toe (maar schaars) een grotere crisis tussendoor (MH-17, opvang Irakese vluchtelingen 2015/2016). Nu lijkt het wel andersom te zijn.  Natuurlijk zullen er zeker ook dit jaar best weer verschillende relevante minicrises hebben plaatsgevonden, maar dominant waren dit jaar toch grotere en vaak ook veel langer durende crises.

Corona was en is nog niet weg. De opvang van eerst duizenden Oekraïners en daarna forse aantallen vluchtelingen uit andere landen leverde veel kopzorgen op voor gemeenten, COA, veiligheidsregio’s en veel andere instellingen en organisaties. Waarschijnlijk heeft bijvoorbeeld onze premier meer tijd besteed aan Ter Apel – maandenlang vrijwel dagelijks over geïnformeerd – dan aan vrijwel elk ander thema. Annex aan de oorlogsverklaring van Poetin gingen in korte tijd de prijzen van alle energieproducten sky high. Miljarden moesten worden uitgegeven om deze prijsstijgingen enigszins te compenseren. Positief daarbij was natuurlijk wel – zoals we weten; iedere crisis biedt kansen – dat wij met de neus op de feiten werden gedrukt: fossiele brandstoffen zijn duur en eindig. Hoge prijzen nopen eindelijk eens tot wat bewuster gebruik. Daarmee kwamen eerste pogingen om te komen tot een structurele klimaataanpak – onder andere door de CO2-emissies fors te reduceren – uit onverwachte hoek. Poetin maakte een chronisch probleem acuut.

Crises vragen nu echt om veerkracht, niet alleen om plannen

Wat steeds duidelijker wordt, is dat het antwoord op deze crises niet louter gevonden kan worden in betere plannen en goed oefenen. Crises – juist ook vanwege het samengestelde en onvoorspelbare karakter – vragen om veerkracht (1). Deze zal van de overheid zelf, van hulpdiensten, bedrijven en organisaties maar vooral ook van ons als inwoners, van de samenleving als geheel, moeten komen. Zelfs de Onderzoeksraad voor Veiligheid – een instantie die normaliter vooral hamerde op degelijke preventie, handhaving en planvorming – brak een lans voor veerkracht in hun eerste rapport over de Coronacrisis. Uiteraard gebeurt dat niet vanzelf en is vertrouwen in de overheid en cruciale instituties als politie, de belastingdienst en de rechterlijke macht daarbij cruciaal. Op vele punten is dat vertrouwen de laatste jaren fors beschaamd. Iedereen kent de rijtjes van voorbeelden van overheidsfalen.

Burgemeesters behoren tot de schaarse publieke bakens

Interessant daarbij is dat over het algemeen burgemeesters nog behoorlijk positief worden bejegend; vele inwoners hebben (nog?) vertrouwen in hun eigen burgemeester. Zij behoren tot de schaarse publieke bakens. Waarschijnlijk, zo opperde een burgemeester, is dat niet alleen omdat burgemeesters wat boven de partijen kunnen staan maar juist ook omdat zij nog relatief veel contact hebben met die samenleving en hen juist ook neutraal de vraag (kunnen) stellen: hoe gaat het met je/u? Hoe loopt het binnen jullie bedrijf/jullie vereniging? Contact en interesse tonen, vormt een belangrijke basis voor dat vertrouwen. Om dat geschade vertrouwen te herstellen is die verbinding met de samenleving (individuen en organisaties) dus van eminent belang. 

Wij zien dat de komende periode beduidend meer geld beschikbaar gaat komen voor crisisbeheersing (2). Als inhoudelijk verantwoordelijke voor onderzoek op dat terrein is dat natuurlijk prachtig. Belangrijke thema’s als de kwaliteit van de informatievoorziening en informatiedeling (inclusief KCR2) krijgen een impuls. Regio’s krijgen structureel meer geld om crisisbeheersing naar een hoger plan te brengen. Als onderzoeker zie je dan ook gelijk de potentieel perverse effecten. Wethouders Financiën zien al mogelijkheden de prijscompensatie (alles wordt duurder) voor de veiligheidsregio’s maar in de zak te houden; het Rijk draagt toch extra bij. Sommige regio’s zien het ook wel een beetje als een vorm van aflaat. Jarenlang je stinkende best doen, wordt uiteindelijk een keer wat beloond. Weer anderen vinden het juist lastig. Met dat geld wordt kennelijk ook gesuggereerd dat veiligheidsregio’s allerlei hybride rollen en taken dienen te vervullen. Waar eerst de neiging was op sommige plaatsen om stevig vast te stellen waar je als veiligheidsregio nu wel en waar je niet gaat lopen, wordt dat nu weer lastiger. Niet gaan lopen en tegelijkertijd meer geld voor crisisbeheersing krijgen is lastig, tenzij je het frame weer zo weet te draaien dat je vrijwel alle geld naar de brandweertaak verschuift. Daarbij maak je duidelijk dat in het verleden de crisisbeheersing vooral met brandweergeld (en dus ten koste van klassiek brandweerwerk) is opgebouwd. Kortom: meer geld is niet alleen een zegen, maar roept vast weer de nodige discussies op.

Werken aan het herstel van vertrouwen

Ten slotte voor de nabije toekomst. Voor mij zijn ‘werken aan het herstel van vertrouwen’ en het ‘vergroten van de veerkracht’ de twee belangrijkste maatschappelijke opgaven voor 2023. Met of zonder de inzet van extra crisisbeheersingsgelden.

Lector Crisisbeheersing Menno van Duin

(1) In onze toekomstverkenning Crisisbeheersing is dat ook een rode draad.
(2) Deze alinea kwam mede tot stand op basis van een interessante discussie tijdens een les met MCPM-8.

Landelijke bijeenkomsten voor ploegchefs: “Alleen samen bereik je de top”

20 december 2022

In november organiseerde NIPV drie intervisiebijeenkomsten voor ploegchefs en postcommandanten van de brandweer. Met als thema: leidinggeven aan een team of ploeg. Gastspreker Katja Staartjes, de eerste Nederlandse vrouw die de top van de Mount Everest bereikte, hield de aanwezigen voor: “Zonder team red je het niet, je bereikt alleen samen de top.”

Het was de tweede keer dat de intervisiebijeenkomsten voor ploegchefs en postcommandanten werden gehouden. Wendy van Middelkoop, decaan Organisatie & Didactiek, vertelt: “We hebben in Capelle aan den IJssel een bijeenkomst georganiseerd voor beroeps ploegchefs. En in Tilburg en Assen twee bijeenkomsten voor vrijwillig ploegchefs (postcommandanten).

Aan de hand van een inspirerende presentatie, casuïstiek en door met elkaar in gesprek te gaan, hebben de deelnemers kennis gedeeld en samen geleerd. Ook was er ruimte om verhalen vertrouwelijk te delen en mee te denken bij herkenbare en vergelijkbare vraagstukken. Net als tijdens de eerste serie vorig jaar werden het leren van elkaar en het met elkaar in gesprek gaan als een enorme meerwaarde ervaren.”

Zonder team red je het niet

Wie kan het belang van (goed) leidinggeven aan een team beter toelichten dan de eerste Nederlandse vrouw die – door teamwork – de Mount Everest bedwong en de 1700 kilometer lange Great Himalaya Trail volbracht? Expeditieleider Katja Staartjes deelde de ervaringen die ze had opgedaan tijdens verschillende klimtochten. Ze sprak onder andere over het belang van een goede basis en van details, eigenaarschap, hiërarchie en delegeren, het versterken van de zwakste schakel, dilemma’s, intuïtie en grenzen. De conclusie van haar inspirerende verhaal was: zonder team red je het niet, je bereikt alleen samen de top.

Waardevolle opbrengsten

Na het plenaire deel vond er in kleinere groepen intervisie plaats. Van Middelkoop: “Dit gebeurde aan de hand van vraagstukken die de aanwezigen zelf hadden ingebracht. Onderwerpen die aan bod kwamen, waren bijvoorbeeld de verhouding (kloof) met de veiligheidsregio, het geven van leiding in de warme en de koude fase en het omgaan met verschillen (cultuur, generatie, sekse) in een ploeg.

Voor de deelnemers was het waardevol om hun dilemma’s, vragen en ervaringen met collega’s uit het hele land te bespreken. Dit als aanvulling op lokale of regionale besprekingen. Maar ook voor NIPV zijn de opbrengsten belangrijk: het verrijkt diverse onderwijs- en leeractiviteiten en levert input voor het opstellen van onderzoeksprogramma’s.”

Persoonlijke uitnodiging voor volgend jaar

Volgend jaar organiseren we opnieuw een serie bijeenkomsten. Wil je hiervoor een persoonlijke uitnodiging ontvangen? Stuur dan een mail naar het decanaat Leiderschap en organisatie (zie Contact).

Contact

Decanaat Leiderschap en organisatie

Bekijk ook:

Meer informatie over de leergang Ploegchef en over al onze opleidingen voor de brandweer.

Onderzoek naar de brandveiligheid bij afvalbedrijven in Nederland

16 december 2022

In opdracht van het LEC Industriële Veiligheid heeft het NIPV onderzoek gedaan naar branden bij afvalverwerkende bedrijven.

Het eindrapport van het onderzoek is de weerslag van drie studies: een literatuurstudie, een data-analyse van de afvalbrandendatabase van de Inspectie Leefomgeving & Transport en een casusstudie naar zeven recente grote branden bij afvalbedrijven in Nederland.

Meer informatie

Lees het volledige nieuwsbericht op de webpagina van het LEC Industriële Veiligheid.

Blog: Kan je strafschoppen – crises – trainen?

12 december 2022

Lector Crisisbeheersing Menno van Duin: “Een forse portie veerkracht is altijd nodig in dergelijke, extreme situaties”.

Nederland verloor met strafschoppen op een WK en velen zullen eerdere drama’s nog herinneren waar De Boer, Seedorf en anderen op cruciale momenten een strafschop misten. Van Gaal zag 2014 – ook verlies met strafschoppen van Argentinië – ongetwijfeld weer langskomen.

De afgelopen dagen stonden er hele verhandelingen in de kranten over dit fenomeen. Hard, niet te laag en zuiver zo’n 50 centimeter van de paal! Het trainen van die strafschop kan wel – zo is langzamerhand de algemene meer wetenschappelijke opinie. Natuurlijk kan het een keer misgaan, maar door erop te trainen en vaste patronen aan te leren en te focussen op die patronen, is het beter mogelijk je – ook in die ultieme spannende situatie – te wapenen tegen de enorme druk die op dat moment op de schouders van de speler ligt. Geen garanties, maar wel een verhoogde kans door een betere focus op datgene waar het in dat ultieme moment over gaat. Dat betekent ook dat je niet nog tijdens de aanloop van gedachten moet veranderen. Bij de variant met de haperende aanloop (vreselijk lelijk – ik hoop altijd dat het dan misgaat!) zal de speler meestal helemaal geen keuze hebben gemaakt en de reactie van de keeper leidend laten zijn.

Parallellen met acute ramp of crisis en penalty

Daarmee zijn er natuurlijk interessante parallellen met de acute ramp of crisis. Kan je daar wel op trainen? Hier is hetzelfde antwoord te geven. Tot op zekere hoogte is dat trainbaar. In die zin dat je allerlei randvoorwaarden vooraf georganiseerd en beoefend kan hebben en dat flink zal uitmaken. Ook hier is er natuurlijk nog een zeker ‘restrisico’; de extreme omstandigheden waarbinnen die acute situatie zich voltrekt is altijd anders dan datgene wat beoefend is en waar vooraf al die procedures en maatregelen voor zijn bedacht. Daarom is een forse portie veerkracht altijd nodig in dergelijke situaties. Veerkracht kan vergroot worden door professionalisering (meer ervaring!) door flexibiliteit in de organisaties in te bouwen (‘de ME achter de hand’), door ook soms wat ‘out of the box’ te blijven denken maar het tegelijkertijd ook het niet te bijzonder te willen maken (vooral gewoon te blijven doen).

Extreme focus verhoogt de druk

Dat laatste sloot aan bij mooie woorden van Rafael van der Vaart – vooraf en ook na afloop – die feilloos aanvoelde dat al te grote nadruk op één onderwerp – ‘de heilige Messi’ en ‘de extreme fixatie op de strafschoppen’ – de situatie voor de spelers er niet eenvoudiger op maakte. De extreme focus op de strafschoppen draagt bij aan de routines maar verhoogt ook de druk. De crisis wordt vooral bedwongen door datgene wat al die jaren ervoor is opgebouwd aan kennis en deskundigheid in combinatie met de veerkracht van het moment. Daarmee is de strafschop ook onderdeel van het gewone en is het onvermijdelijk dat in het bijzondere (de kolkende fluitende massa en de druk op de schouders) er zaken mis zullen gaan; zeker als de verwachtingen naar buiten extra zijn opgevoerd: “we hebben er al maanden erop getraind”.

Lector Crisisbeheersing, Menno van Duin

Leerpunten symposium ‘Samen leren van natuurbranden’

9 december 2022

Op 1 november blikten 200 vertegenwoordigers van brandweer/crisisbeheersing, natuurbeheerders, defensie, ministeries, provincies, gemeenten en waterschappen terug op de natuurbranden van het afgelopen jaar. Ook trokken zij lessen voor de toekomst. Lees de samenvatting met de belangrijkste leerpunten. Of download een uitgebreid verslag van de dag.

De lange, hete en droge zomer van 2022 met veel grote en kleine natuurbranden was aanleiding voor het NIPV en Brandweer Nederland om het symposium ‘Samen leren van natuurbranden’ te organiseren.

Zeven thema’s die de hele veiligheidsketen bestrijken

Vanuit verschillende invalshoeken en met verschillende sprekers zijn de deelnemers met elkaar in gesprek gegaan over 7 thema’s. Deze thema’s bestrijken de hele veiligheidsketen en de bestuurlijke besluitvorming:

• het ontstaan en de wijze van uitbreiding van natuurbranden
• de (arbeids)veiligheid van ingezet personeel van brandweer en terreinbeheerder
• de gebruikte techniek en tactiek voor natuurbrandbestrijding en de effectiviteit daarvan
• zelfredzaamheid vanuit de bevolking, crisiscommunicatie en evacuatie
• het voorkomen en beheersen van natuurbranden door middel van proactie en preventie
• de bestuurlijke dilemma’s in het beheersen en bestrijden van natuurbranden
• opschaling en commandovoering bij natuurbranden en de impact van de gelijktijdigheid van (natuur)branden op het systeem van brandweerzorg.

Natuurbranden beheersbaar maken

We kijken terug op een geslaagde bijeenkomst, waarin met alle betrokken partijen veel input is opgehaald, om nu en in de toekomst natuurbranden beheersbaar te maken.

Bekijk ook

Kijk voor meer informatie op de pagina Natuurbranden.