Blog: In het jaar 2022 kregen buitengewoon veel lastige dilemma’s het woord crisis opgeplakt
21 december 2022
Lector Crisisbeheersing Menno van Duin blikt terug maar zeker ook vooruit: de komende periode komt aanmerkelijk meer geld beschikbaar voor crisisbeheersing.
Weer een jaar voorbij… Waarschijnlijk is er nog nooit een jaar geweest waarin zoveel lastige dilemma’s en problemen het woord crisis opgeplakt kregen. Vrijwel ieder groter thema (stikstof, huizen, klimaat, energie, droogte, opvang, boeren, personeel) werd wel als een crisis bestempeld. Aanvankelijk leek dat catchy word wel de gewenste aandacht op te roepen, maar inmiddels is het woord dermate sleets geraakt dat zelfs Johan Remkes erbij halen geen soelaas meer biedt.
Grotere en langdurende crises waren in 2022 dominant
Jarenlang brachten wij ieder jaar een ‘Lessen uit crises en minicrises’ uit en voor 2022 doen we dat voor het tweede jaar niet (meer). Jaren achtereen deden zich relevante minicrises voor en af een toe (maar schaars) een grotere crisis tussendoor (MH-17, opvang Irakese vluchtelingen 2015/2016). Nu lijkt het wel andersom te zijn. Natuurlijk zullen er zeker ook dit jaar best weer verschillende relevante minicrises hebben plaatsgevonden, maar dominant waren dit jaar toch grotere en vaak ook veel langer durende crises.
Corona was en is nog niet weg. De opvang van eerst duizenden Oekraïners en daarna forse aantallen vluchtelingen uit andere landen leverde veel kopzorgen op voor gemeenten, COA, veiligheidsregio’s en veel andere instellingen en organisaties. Waarschijnlijk heeft bijvoorbeeld onze premier meer tijd besteed aan Ter Apel – maandenlang vrijwel dagelijks over geïnformeerd – dan aan vrijwel elk ander thema. Annex aan de oorlogsverklaring van Poetin gingen in korte tijd de prijzen van alle energieproducten sky high. Miljarden moesten worden uitgegeven om deze prijsstijgingen enigszins te compenseren. Positief daarbij was natuurlijk wel – zoals we weten; iedere crisis biedt kansen – dat wij met de neus op de feiten werden gedrukt: fossiele brandstoffen zijn duur en eindig. Hoge prijzen nopen eindelijk eens tot wat bewuster gebruik. Daarmee kwamen eerste pogingen om te komen tot een structurele klimaataanpak – onder andere door de CO2-emissies fors te reduceren – uit onverwachte hoek. Poetin maakte een chronisch probleem acuut.
Crises vragen nu echt om veerkracht, niet alleen om plannen
Wat steeds duidelijker wordt, is dat het antwoord op deze crises niet louter gevonden kan worden in betere plannen en goed oefenen. Crises – juist ook vanwege het samengestelde en onvoorspelbare karakter – vragen om veerkracht (1). Deze zal van de overheid zelf, van hulpdiensten, bedrijven en organisaties maar vooral ook van ons als inwoners, van de samenleving als geheel, moeten komen. Zelfs de Onderzoeksraad voor Veiligheid – een instantie die normaliter vooral hamerde op degelijke preventie, handhaving en planvorming – brak een lans voor veerkracht in hun eerste rapport over de Coronacrisis. Uiteraard gebeurt dat niet vanzelf en is vertrouwen in de overheid en cruciale instituties als politie, de belastingdienst en de rechterlijke macht daarbij cruciaal. Op vele punten is dat vertrouwen de laatste jaren fors beschaamd. Iedereen kent de rijtjes van voorbeelden van overheidsfalen.
Burgemeesters behoren tot de schaarse publieke bakens
Interessant daarbij is dat over het algemeen burgemeesters nog behoorlijk positief worden bejegend; vele inwoners hebben (nog?) vertrouwen in hun eigen burgemeester. Zij behoren tot de schaarse publieke bakens. Waarschijnlijk, zo opperde een burgemeester, is dat niet alleen omdat burgemeesters wat boven de partijen kunnen staan maar juist ook omdat zij nog relatief veel contact hebben met die samenleving en hen juist ook neutraal de vraag (kunnen) stellen: hoe gaat het met je/u? Hoe loopt het binnen jullie bedrijf/jullie vereniging? Contact en interesse tonen, vormt een belangrijke basis voor dat vertrouwen. Om dat geschade vertrouwen te herstellen is die verbinding met de samenleving (individuen en organisaties) dus van eminent belang.
Wij zien dat de komende periode beduidend meer geld beschikbaar gaat komen voor crisisbeheersing (2). Als inhoudelijk verantwoordelijke voor onderzoek op dat terrein is dat natuurlijk prachtig. Belangrijke thema’s als de kwaliteit van de informatievoorziening en informatiedeling (inclusief KCR2) krijgen een impuls. Regio’s krijgen structureel meer geld om crisisbeheersing naar een hoger plan te brengen. Als onderzoeker zie je dan ook gelijk de potentieel perverse effecten. Wethouders Financiën zien al mogelijkheden de prijscompensatie (alles wordt duurder) voor de veiligheidsregio’s maar in de zak te houden; het Rijk draagt toch extra bij. Sommige regio’s zien het ook wel een beetje als een vorm van aflaat. Jarenlang je stinkende best doen, wordt uiteindelijk een keer wat beloond. Weer anderen vinden het juist lastig. Met dat geld wordt kennelijk ook gesuggereerd dat veiligheidsregio’s allerlei hybride rollen en taken dienen te vervullen. Waar eerst de neiging was op sommige plaatsen om stevig vast te stellen waar je als veiligheidsregio nu wel en waar je niet gaat lopen, wordt dat nu weer lastiger. Niet gaan lopen en tegelijkertijd meer geld voor crisisbeheersing krijgen is lastig, tenzij je het frame weer zo weet te draaien dat je vrijwel alle geld naar de brandweertaak verschuift. Daarbij maak je duidelijk dat in het verleden de crisisbeheersing vooral met brandweergeld (en dus ten koste van klassiek brandweerwerk) is opgebouwd. Kortom: meer geld is niet alleen een zegen, maar roept vast weer de nodige discussies op.
Werken aan het herstel van vertrouwen
Ten slotte voor de nabije toekomst. Voor mij zijn ‘werken aan het herstel van vertrouwen’ en het ‘vergroten van de veerkracht’ de twee belangrijkste maatschappelijke opgaven voor 2023. Met of zonder de inzet van extra crisisbeheersingsgelden.
Lector Crisisbeheersing Menno van Duin
(1) In onze toekomstverkenning Crisisbeheersing is dat ook een rode draad.
(2) Deze alinea kwam mede tot stand op basis van een interessante discussie tijdens een les met MCPM-8.
Lees ook
De afgelopen tijd is de functie van officier van dienst geneeskundig (OvD-G) doorontwikkeld, onder andere door de veranderende wetgeving en ontwikkelingen binnen de (opgeschaalde) zorg.
Lector Energie- en transportveiligheid Nils Rosmuller sprak onlangs op het eerste World Fire Congress. Het leverde hem nieuwe inzichten op over hoe de energietransitie zich wereldwijd voltrekt. Vooral als het gaat om batterij-elektrische voertuigen.
Op basis van gesprekken met professionals en burgers blikken we terug op rampen en crises van de afgelopen 70 jaar én kijken we 30 jaar vooruit.
De samenwerking versterkt de besluitvorming van het Rode Kruis tijdens een crisissituatie, of in de voorbereiding daarop.
De aanbevelingen uit de evaluatie gaan vooral over de landelijke aanpak van cybercrises.
De luchthavenbrandweerkorpsen, verenigd in het College van commandanten brandweren luchthaventerreinen (CCBL), hebben de intentie uitgesproken om voor langere termijn samen te werken met het NIPV op het gebied van examinering.
Marjolein Verberne is werkzaam bij het NIPV als projectleider van de ontwikkeling van de Operationele risicometer, een systeem dat dreigingen en risico’s vanuit verschillende databronnen koppelt en zo nodig een waarschuwing af geeft. Ze vertelt hier over haar ervaringen.
Het NIPV waarschuwt voor onvoldoende preventiebewustzijn bij overheid, bedrijven en burgers. Wie is aan zet om de veerkracht van Nederland bij een crisis te vergroten? Dat is één van de vragen tijdens het landelijk congres Veerkrachtige crisisbeheersing dat vandaag wordt gehouden in Bussum.
Veiligheidsregio’s kunnen een leidende en coördinerende rol hebben in risico- en crisisbeheersing in relatie tot de gevolgen van klimaatverandering. Maar vervullen die rol op dit moment (nog) slechts beperkt.