Algemene informatie
Veel zaken rondom waterveiligheid zijn bij wet geregeld. Zo zijn de zorgplicht voor de waterkering en normering van waterkeringen op nationaal en regionaal niveau geregeld in de Waterwet en provinciale verordeningen. In een waterakkoord worden afspraken vastgelegd over samenwerking, communicatie en informatie-uitwisseling.
Meerlaagsveiligheid
Onder waterveiligheid valt ook meerlaagsveiligheid. Hieronder vallen verschillende typen maatregelen die dienen om de kans op een overstroming of de gevolgen van een overstroming te verkleinen.
Er worden drie lagen onderscheiden:
- Het voorkomen dat een overstroming plaatsvindt door middel van preventie. Denk aan dijkverzwaring en bouwen op klimaatdijken.
- De ruimte zo inrichten en gebruiken dat de gevolgen van een overstroming beperkt worden. Ruimtelijke ordening door het scheiden, clusteren en combineren van gebruiksfuncties in overstroombare gebieden. Maar ook door soorten bebouwing, locaties, aanleg vitale functies wegeninfrastructuur (evacuatie- en vluchtroutes, toegankelijkheid van hulpverleningsdiensten) zijn hierbij van belang.
- Crisisbeheersing: maatregelen die de gevolgen beperken bij een (dreigende) overstroming. Hiervoor worden preparatie, repressie en herstel ingezet. Preparatie, door het nemen van maatregelen en het treffen van voorbereidingen vooraf voor het geval zich toch crises rondom risico’s voordoen. Repressie, voor de daadwerkelijke bestrijding gericht op de crisis, de effect- en gevolg bestrijding en de hulpverlening aan slachtoffer(s). Nafase/ herstel, om alle noodzakelijk maatregelen en voorzieningen te treffen, die erop gericht zijn om zo snel mogelijk de gevolgen van een crisis te redresseren en in de vaak nieuwe, maar normale gewenste situatie en verhouding terug te keren.
Meerlaagsveiligheid kan een rol spelen binnen risicomanagement, crisismanagement en herstelmanagement.
Externe bronnen meerlaagsveiligheid
Crisisbeheersingsorganisatie
Een overstroming is verwoestend voor het getroffen gebied. Ook blijven de gevolgen van de overstroming niet beperkt tot het getroffen gebied zelf. Opvang van grote groepen mensen, gedurende langere tijd, vindt met name plaats in gebieden die niet door de overstroming zijn getroffen.
Als type crisis heeft een (dreigende) overstroming een grote impact binnen het onderwerp waterveiligheid. Dit stelt voorwaarden aan een hele complexe organisatie.
Grootschalige overstromingen overschrijden vrijwel direct de grenzen van gemeenten, waterschappen, provincies, veiligheidsregio’s en van de regionale diensten van Rijkswaterstaat. De Rijksoverheid neemt in dat geval een coördinerende en regisserende rol op zich. Hierbij worden bovenregionale en landelijke kaders gesteld en strategieën bepaald, worden de landelijk beschikbare middelen verdeeld en worden de ingezette regionale initiatieven gemonitord en gecoördineerd, met als doel het overheidsoptreden op alle niveaus maximaal effect te laten hebben.
Documenten crisisbeheersingsorganisatie
Download hier alle documenten.
-
Klimaatrisico’s: werk voor de veiligheidsregio’s?
pdf | 2 MB | 18-12-2023 -
Lessen uit crises en mini-crises: Klimaatverandering en extreem weer
pdf | 4 MB | 01-05-2023 -
Grensoverschrijdende samenwerking bij rampen en crises
pdf | 3 MB | 21-05-2021 -
Handreiking Redden van mens en dier tijdens overstromingen
pdf | 2 MB | 24-12-2020 -
Verbinding tussen werelden? Een verdiepende studie naar de aanpak van zeven bovenregionale crisistypen
pdf | 1 MB | 31-01-2019 -
Gids Informatie-uitwisseling bij overstromingen en ernstige wateroverlast
pdf | 3 MB | 15-06-2017 -
Handreiking Toekomstvisie op gezamenlijk informatiemanagement bij watercrises
pdf | 851 KB | 01-06-2017 -
Handreiking Informatiemanagement, standaarden en formats
pdf | 3 MB | 01-06-2017 -
Handreiking Aansluiting waterbeheerders op veiligheidsregio
pdf | 1 MB | 01-06-2017 -
Reader Basiskennis informatie-uitwisseling bij overstromingen en ernstige wateroverlast
pdf | 1 MB | 01-06-2017 -
Handreiking Regionale Informatiebehoefte bij watercrises
pdf | 879 KB | 01-08-2016
Externe bronnen crisisbeheersingsorganisatie
Impactanalyse
De impactanalyse is een handvat om een adequate crisisbeheersing bij overstromingen voor te bereiden. Dit door middel van een structurele aanpak.
De impactanalyse biedt:
- Ondersteuning aan de veiligheidsregio en haar partners in de risico- en crisisbeheersing.
- Geeft inzicht in de leefbaarheid van het effectgebied bij verschillende ernstige wateroverlast- of overstromingsscenario’s.
- Geeft inzicht waar in de veiligheidsregio tijdens een overstroming mogelijk problemen ontstaan als gevolg van ernstige wateroverlast of overstromingen.
- Inzichten die verankerd kunnen worden in de planvorming crisisbeheersing. Deze kunnen toegepast worden bij besluitvorming over ruimtelijke inrichting.
- Inzichten welke preventieve maatregelen er genomen kunnen worden om gevolgen te beperken.
Vragen die veiligheidsregio’s onder andere beantwoorden bij een impactanalyse:
- Wat kan er gebeuren in welke gebieden?
- Wie of wat wordt er getroffen bij welke waterdieptes?
- Bij welke waterdieptes, stroomsnelheden en na welke tijdsduur ontstaat er een probleem?
- Hoe leefbaar is het gebied nog bij de betreffende waterdieptes en tijdsduren?
Preventieve maatregelen
De preventieve maatregelen kunnen in de andere lagen binnen het concept meerlaagsveiligheid worden genomen. Bijvoorbeeld door duurzame ruimtelijke inrichting of andere vormen van gebruik van een gebied. Dit kan alleen als de impactanalyse, zoals de Handreiking Impactanalyse overstromingen en ernstige wateroverlast voor veiligheidsregio’s aangeeft, met alle betrokken partijen wordt uitgevoerd. Van belang is dat maatregelen samen worden bepaald. Partijen dienen onderling de juiste informatie te delen. Dit draagt bij dat ieder, binnen de eigen organisaties, de juiste keuzes kan maken.
Ontwikkelingen
In aansluiting op de regionale impactanalyses wordt er gewerkt aan een bovenregionale impactanalyse. Informatie over de regionale impactanalyse is op te vragen bij de desbetreffende veiligheidsregio.
Documenten Impactanalyse
Download hier alle documenten.
Externe bronnen Impactanalyse
Handelingsperspectieven voor professionals en inwoners
We denken dat we veilig zitten achter de dijken, maar het kan een keer misgaan. Welke handelingsperspectieven hebben hulpverleners en inwoners dan?
Uitgangspunt bij de te formuleren handelingsperspectieven voor inwoners is zelf- en samenredzaamheid. Bij een acute dreiging helpt het als:
- Inwoners al over een overstroming hebben nagedacht en weten wat ze dan moeten doen.
- Zelfredzame mensen moeten worden gestimuleerd alert te zijn op niet-zelfredzame mensen in hun omgeving. Zo zijn zij samen redzaam als het misgaat.
Risico- en crisiscommunicatie
Met behulp van passende risico- en crisiscommunicatie kun je mensen zelfredzaam maken. Communicatieadviseurs bij veiligheidsregio’s, waterschappen, Rijkswaterstaat, gemeenten en provincies kunnen zich voorbereiden op het informeren van burgers zodat die zich kunnen voorbereiden op overstromingen. Veiligheidsregio’s brengen in de voorbereidingsfase, samen met alle betrokken partijen, handelingsperspectieven voor hulpverleningsdiensten en inwoners bij overstromingen (en ernstige wateroverlast) in beeld. De hoofdvraag hierbij is ‘evacueren of blijven en schuilen (eerder wel verticale evacuatie genoemd)’. Dit is mede afhankelijk van hoe hoog het water komt en welke soorten bebouwing er in het (bedreigde) gebied zijn.
Tijdens de overstroming wordt gecheckt of de voorbereide handelingsperspectieven passend zijn. Er zullen altijd andere omstandigheden zijn dan vooraf gedacht. Deze werkwijze levert een slagkrachtige hulpverlening op en leidt tijdens de crisis tot, een volgens de inschattingen, de minste slachtoffers in het overstroomde gebied.
Documenten handelingsperspectieven
Download hier alle documenten.
-
Reverse Laning inzetten als aanvullende verkeersmanagementmaatregel bij evacuaties?
pdf | 3 MB | 23-10-2019 -
Handreiking Handelingsperspectieven overstromingen en ernstige wateroverlast
pdf | 4 MB | 01-06-2017 -
Handreiking Samenredzaamheid bij overstromingen en ernstige wateroverlast
pdf | 4 MB | 15-06-2017
Externe bronnen handelingsperspectieven
Nafase en herstel continuïteit samenleving bij overstromingen
De gevolgen van een overstroming zullen een lange periode beslaan. Afhankelijk van de omvang van het overstroomde gebied, de duur van de overstroming en de in het gebied aanwezige objecten en functies duurt dit enkele maanden tot jaren.
De nafase en het herstel en continuïteit van de samenleving na een overstroming vereisen een goede voorbereiding. Nú moet al worden nagedacht over wat er moet gebeuren om de samenleving die wordt getroffen door de gevolgen van een overstroming, te continueren en te herstellen. Dit kan mede op basis van de uitkomsten van de impactanalyse. Vervolgens wordt tijdens een watercrisis het proces van herstel vrijwel direct opgestart. Verschillende relevante thema’s zijn aan de orde om dit proces te faciliteren.
Onder nafase wordt het geheel aan activiteiten verstaan die na een ramp op de langere termijn spelen om terug te keren naar het nieuwe normaal. Na een overstroming is sprake van wederopbouw en terugkeer. Dit betreft het herstel en continuïteit van de samenleving op de volgende gebieden:
- sociaal/psychosociaal
- economisch
- infrastructuur
- ecologisch.
Evaluaties overstromingen
Wat uit bijna alle evaluaties in het buitenland blijkt, is dat zowel in de voorbereiding op overstromingen, als na een overstromingen, betrokkenheid van de inwoners de sleutel is voor een snel en vooral efficiënt herstel van het normaal dagelijks leven. Dit impliceert dat de aanwezigheid van de juiste vertegenwoordigers vanuit de samenleving in de herstelorganisatie noodzakelijk is. Vooral op lokaal niveau is het cruciaal dat getroffen inwoners direct betrokken worden bij het herstel. Het is een coproductie van getroffenen, bedrijfsleven, kenniscentra, liefdadigheidsinstellingen en overheden om terug te keren naar ‘normaal’. Voor iedereen betrokken bij herstel en continuïteit moet duidelijk zijn dat terugkeer naar dezelfde situatie als voor de watercrisis alleen in uitzonderlijke situaties mogelijk zal zijn.
Als het proces herstel na een overstroming goed wordt uitgewerkt, betekent dit dat het een plek krijgt binnen risicomanagement, crisismanagement en herstelmanagement van crisisbeheersingsorganisaties. Zodat waterveiligheid en weerbaarheid van hulpverlening en inwoners bij zo’n watercrisis in het hele gebied toenemen.
Documenten nafase-evaluatie
Download hier alle documenten.
Externe bronnen nafase, herstel continuïteit samenleving bij overstromingen
Evaluaties watercrises
Om te kunnen leren van watercrises is het belangrijk om calamiteiten- en crisisonderzoek te doen. In een laaggelegen land als Nederland is dit van groot belang.
Mede door klimaatverandering wijzigen omstandigheden en moeten leermomenten goed worden benut. Dit zodat Nederland waterveilig blijft of zelfs veiliger wordt. In de regel wordt er daarom een evaluatieonderzoek uitgevoerd.
Calamiteit- en crisisonderzoek wordt gebruikt om een heftige gebeurtenis ‘af te sluiten’, verantwoording af te leggen, maar vooral ook om te leren. Niet alleen wat er misging, maar juist ook wat goed ging en behouden moet blijven.
Documenten evaluaties watercrises
Download hier alle documenten.
-
Lessen uit crises en mini-crises: Klimaatverandering en extreem weer
pdf | 4 MB | 01-05-2023 -
Hoogwater in Limburg: de aanpak van Rijkswaterstaat
pdf | 2 MB | 20-04-2022 -
Orkaan Irma treft Sint Maarten en Caribisch Nederland
pdf | 856 KB | 18-04-2018 -
Wateroverlast bij het VUmc
pdf | 158 KB | 01-01-2016
Externe bronnen evaluaties watercrises
Voorbereiding op watercrises
Door op te leiden, te trainen en te oefenen kunnen organisaties zich voorbereiden op watercrises.
Externe bronnen voorbereiding op watercrises
Wet- en regelgeving
Voor de crisisbeheersing tijdens overstromingen is de waterkolom sterk geïntegreerd in de multidisciplinaire crisisbeheersingsorganisatie van de veiligheidsregio. Enige juridische kennis van elkaars domein (‘algemene kolom’ en de ‘waterkolom’) is daarom nuttig.
Juridische documenten
Download hier alle juridische documenten.
Externe bronnen wet- en regelgeving
Documenten algemeen
Download hier alle algemene documenten.
Externe documenten algemeen
Externe websites algemeen
Podcasts
Video’s
Zie ook
Gerelateerde onderwerpen
Heeft u een vraag over dit onderwerp?
Neem contact met ons op via dit formulier. Uw gegevens worden alleen gebruikt voor correspondentiedoeleinden.
Velden gemarkeerd met * zijn verplicht