Invloed brandweercultuur op de verwerking van ingrijpende incidenten

Waarom dit onderzoek?

Brandweermensen krijgen tijdens de uitvoering van hun werkzaamheden te maken met incidenten die ingrijpend zijn. De mentale gevolgen van ingrijpende incidenten kunnen groot zijn. Brandweermensen ervaren dergelijke incidenten vrijwel altijd als collectief, omdat ze doorgaans hulp verlenen in een ploeg, die bovendien weer onderdeel is van een groter geheel: het brandweerkorps. De cultuur die binnen dat collectief aanwezig is (brandweercultuur), heeft invloed op het persoonlijk welzijn en op het functioneren van brandweermensen. De brandweercultuur speelt een belangrijke rol bij het verwerken van ingrijpende incidenten. Onduidelijk is echter hoe de brandweercultuur de verwerking van ingrijpende incidenten beïnvloedt.

Het doel van het promotieonderzoek van Karin Dangermond, dat in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek wordt uitgevoerd, is inzicht genereren in de rol van brandweercultuur bij de verwerking van ingrijpende incidenten door brandweermensen. De data voor dit promotieonderzoek heeft Dangermond verzameld door middel van 16 open interviews, 20 participerende observaties en 72 diepte-interviews met manschappen, bevelvoerders en ploegchefs. Deze brandweermensen waren afkomstig van 19 beroepsposten en 18 vrijwilligersposten uit 12 verschillende veiligheidsregio’s.

Artikel over informele collegiale steun

Hoe brandweermensen omgaan met ingrijpende incidenten wordt mede beïnvloed door de brandweercultuur in de ploeg of het korps. Het doel van dit onderzoek was om beter te begrijpen hoe informele collegiale steun brandweermensen helpt bij het omgaan met ingrijpende incidenten.

Brandweermensen gebruiken informele collegiale sten om ingrijpende incidenten te verwerken op voorwaarde dat er bepaalde impliciete regels worden nageleefd. Het collectief delen van herinneringen, direct na het incident of na verloop van tijd, helpt brandweermensen bij het verwerken van ingrijpende incidenten en bevordert de samenhang van de ploeg. De meeste brandweermensen gaven aan dat deze informele steun de voorkeur had boven formele verwerking/steun. Een minderheid van de brandweerlieden meldde dat ze helemaal geen baat hadden bij de informele interacties.

De meeste onderzoeken bevestigen het belang van informele ondersteuning door collega’s bij het omgaan met ingrijpende incidenten. Dit onderzoek levert een eerste, diepgaand bewijs van de rol van informele collegiale ondersteuning bij het helpen van brandweermensen bij het omgaan met ingrijpende incidenten.

Artikel over brandweerhumor

Voor haar onderzoek heeft Dangermond onderzocht welke rol humor speelt binnen de brandweercultuur in het algemeen en specifiek bij het verwerken van ingrijpende incidenten. Uit het onderzoek komt naar voren dat het maken van grappen en jovialiteit belangrijke elementen zijn van de Nederlandse brandweercultuur. Dangermond vertelt: “Brandweerhumor creëert meestal eenheid, maar het kan ook leiden tot uitsluiting. Of een grap als zodanig wordt ervaren, hangt af van wie de grap maakt, het moment, de inhoud en de frequentie van de grap. Uit mijn onderzoek blijkt dat zwarte humor wordt gebruikt als een manier om een gesprek te starten en om (indirect) emoties bespreekbaar te maken. Meestal heeft dit een positieve invloed op de groepsdynamiek.” Bij bepaalde ingrijpende incidenten blijkt zwarte humor echter te ontbreken: “Dit vanwege persoonlijke grenzen en ongeschreven regels. Wanneer de humor ontbreekt, is dit voor een bevelvoerder een teken om extra aandacht te besteden aan de verwerking van het incident”, aldus de onderzoeker.

Dangermond constateert dat brandweermensen zich bezwaard voelen om met buitenstaanders te praten over (zwarte) humor: “Deze gesloten houding leidt in de buitenwereld tot een gebrek aan inzicht in deze belangrijke verwerkingsstrategie voor de brandweer.”

Lees het artikel in HUMOR International Journal of Humor Research.
“If it stops, then I’ll start worrying.” Humor as part of the fire service culture, specifically as part of coping with critical incidents

Vervolg

Naast deze twee artikelen zijn nog twee andere artikelen geschreven die later dit jaar worden gepubliceerd:

• “Op je netvlies gebrand”.
  Waarom brandweermensen bepaalde incidenten als ingrijpend ervaren en de impact van dergelijke incidenten op individuele brandweermensen en brandweerploegen.
•  “Je zit anders in het vak”.
  Waarom brandweervrijwilligers en beroepsbrandweermensen verschillende ervaringen hebben met ingrijpende incidenten en de rol van informele collegiale steun in de verwerking ervan.