Waarom dit onderzoek?
Brandweermensen krijgen tijdens de uitvoering van hun werkzaamheden te maken met incidenten die ingrijpend zijn. De mentale gevolgen van ingrijpende incidenten kunnen groot zijn. Brandweermensen ervaren dergelijke incidenten vrijwel altijd als collectief, omdat ze doorgaans hulp verlenen in een ploeg, die bovendien weer onderdeel is van een groter geheel: het brandweerkorps. De cultuur die binnen dat collectief aanwezig is (brandweercultuur), heeft invloed op het persoonlijk welzijn en op het functioneren van brandweermensen. De brandweercultuur speelt een belangrijke rol bij het verwerken van ingrijpende incidenten. Onduidelijk is echter hoe de brandweercultuur de verwerking van ingrijpende incidenten beïnvloedt.
Het doel van het promotieonderzoek van Karin Dangermond, dat in samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek wordt uitgevoerd, is inzicht genereren in de rol van brandweercultuur bij de verwerking van ingrijpende incidenten door brandweermensen.
De data voor dit promotieonderzoek heeft Dangermond verzameld door middel van 16 open interviews, 20 participerende observaties en 72 diepte-interviews met manschappen, bevelvoerders en ploegchefs. Deze brandweermensen waren afkomstig van 19 beroepsposten en 18 vrijwilligersposten uit 12 verschillende veiligheidsregio’s.
Proefschrift en publieksvriendelijke versie
Het proefschrift Beyond tough appearances is vanaf 18 april hier te downloaden. Net als de Nederlandstalige publieksversie met de belangrijkste bevindingen van het onderzoek.
Vier artikelen
Voor dit promotieonderzoek zijn vier artikelen geschreven. Deze zijn gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften.
Artikel over de impact van ingrijpende gebeurtenissen
Brandweermensen krijgen tijdens hun werk te maken met ingrijpende incidenten. Wat maakt dat brandweermensen bepaalde incidenten als zo ingrijpend ervaren dat deze incidenten impact hebben op henzelf en op de ploeg waarvan zij deel uitmaken?
Het doel van dit onderzoek was om meer inzicht te krijgen in de ervaringen van brandweermensen met ingrijpende incidenten en de impact daarvan op individuele brandweermensen en op de ploeg of het korps.
Of een incident als ingrijpend wordt ervaren hangt af van het soort incident, de omstandigheden van het incident en de persoonlijke situatie van brandweermensen. Direct of indirect heeft het ervaren van een ingrijpend incident gevolgen voor brandweermensen tijdens en na het incident, zowel op professioneel als op persoonlijk vlak. Het meemaken van ingrijpende incidenten heeft daarnaast impact op de dynamiek binnen een ploeg.
Kennis over de impact van ingrijpende incidenten op brandweermensen is nodig om hulp en nazorg beter af te stemmen op de behoeften van brandweermensen.
Het artikel is verschenen in het International Journal of Emergency Management.
Download hier het artikel.
Artikel over informele collegiale steun
Hoe brandweermensen omgaan met ingrijpende incidenten wordt mede beïnvloed door de brandweercultuur in de ploeg of het korps. Het doel van dit onderzoek was om beter te begrijpen hoe informele collegiale steun brandweermensen helpt bij het omgaan met ingrijpende incidenten.
Brandweermensen gebruiken informele collegiale steun om ingrijpende incidenten te verwerken op voorwaarde dat er bepaalde impliciete regels worden nageleefd. Het collectief delen van herinneringen, direct na het incident of na verloop van tijd, helpt brandweermensen bij het verwerken van ingrijpende incidenten en bevordert de samenhang van de ploeg. De meeste brandweermensen gaven aan dat deze informele steun de voorkeur had boven formele verwerking/steun. Een minderheid van de brandweerlieden meldde dat ze helemaal geen baat hadden bij de informele interacties.
De meeste onderzoeken bevestigen het belang van informele ondersteuning door collega’s bij het omgaan met ingrijpende incidenten. Dit onderzoek levert een eerste, diepgaand bewijs van de rol van informele collegiale ondersteuning bij het helpen van brandweermensen bij het omgaan met ingrijpende incidenten.
Het artikel is verschenen in het International Journal of Emergency Services.
Artikel over brandweerhumor
Welke rol speelt humor binnen de brandweercultuur in het algemeen en specifiek bij het verwerken van ingrijpende incidenten? Het doel van dit onderzoek is om dit inzichtelijk te maken. Uit het onderzoek komt naar voren dat het maken van grappen en jovialiteit belangrijke elementen zijn van de Nederlandse brandweercultuur. Meestal creëert brandweerhumor eenheid, maar het kan ook leiden tot uitsluiting. Of een grap als zodanig wordt ervaren, hangt af van wie de grap maakt, het moment, de inhoud en de frequentie van de grap.
Zwarte humor wordt vooral gebruikt als een manier om een gesprek te starten en om (indirect) emoties bespreekbaar te maken. Meestal heeft dit een positieve invloed op de groepsdynamiek. Bij bepaalde ingrijpende incidenten blijkt zwarte humor echter te ontbreken: dit vanwege persoonlijke grenzen en ongeschreven regels.
Brandweermensen voelen zich bezwaard om met buitenstaanders te praten over (zwarte) humor. Deze gesloten houding leidt in de buitenwereld tot een gebrek aan inzicht in deze belangrijke verwerkingsstrategie voor de brandweer.
Lees het artikel in HUMOR International Journal of Humor Research:
“If it stops, then I’ll start worrying.” Humor as part of the fire service culture, specifically as part of coping with critical incidents.
Artikel over verschillen tussen brandweervrijwilligers en beroepsbrandweermensen
Het is onduidelijk welke verschillen er bestaan tussen brandweervrijwilligers en beroepsbrandweermensen met betrekking tot het ervaren van ingrijpende incidenten en de rol van informele collegiale steun in de verwerking daarvan. Het doel van dit onderzoek is om deze verschillen inzichtelijk te maken.
De mindset waarmee naar het incident wordt gereden, de lokale verbondenheid van brandweermensen en eerdere ervaringen met ingrijpende incidenten verschilt voor brandweervrijwilligers en beroepsbrandweermensen en beïnvloedt hun ervaring van ingrijpende incidenten. Beroepsbrandweermensen krijgen tijdens hun diensten gemakkelijker sociale steun van collega’s dan brandweervrijwilligers die elkaar minder vaak en korter ontmoeten. Leidinggevenden hebben minder zicht op vrijwilligers waardoor ze moeilijker kunnen bepalen of een vrijwilliger nazorg nodig heeft. Bij brandweervrijwilligers speelt de persoonlijke omgeving een grotere rol in de verwerking dan bij beroepskrachten.
Geconcludeerd wordt dat incidenten om verschillende redenen ingrijpend zijn voor brandweervrijwilligers en beroepsbrandweermensen. Zowel de impact als de verwerking hangt samen met de sociale ecologie waarin zij werken. Inzicht in deze verschillen helpt bij het optimaliseren van hulp en nazorg voor deze groep hulpverleners.
Lees het artikel in Professional Psychology: Research and Practice: The profession is just different: Why noncareer and career firefighters have different experiences with critical incidents, and the role of informal peer support in processing them.
