Voorbij het stoere imago: de brandweercultuur onderzocht

18 april 2023

Brandweermensen krijgen tijdens hun werk te maken met ingrijpende incidenten. Dat kan grote impact hebben op individuele brandweermensen en op het collectief (brandweerploeg of -korps). Onderzoeker Karin Dangermond laat in haar promotieonderzoek zien dat informele collegiale steun cruciaal is voor het verwerken van deze incidenten. En dat humor hierbij een belangrijke rol speelt.

Brandweermensen stappen in brandweerauto

Brandweermensen ervaren ingrijpende incidenten meestal als collectief; in de brandweerploeg of het brandweerkorps. Tot nu was echter onduidelijk hoe de brandweercultuur de verwerking van ingrijpende incidenten beïnvloedt. Dit onderzoek brengt hier verandering in. Dangermond laat zien welke incidenten brandweermensen als ingrijpend ervaren en welke rol de brandweercultuur speelt bij de verwerking ervan.

De ervaringen van brandweermensen zelf staan hierbij centraal. Dangermond interviewde een groot aantal brandweermensen en sleutelfiguren in de brandweerorganisatie en was veelvuldig aanwezig bij 24 uursdiensten en oefenavonden van verschillende brandweerploegen verspreid over het land. Niet eerder is zo’n omvangrijk onderzoek naar de rol van de brandweercultuur onder de Nederlandse brandweer uitgevoerd.

Waarom incidenten ingrijpend zijn

Waarom en wanneer brandweermensen incidenten als ingrijpend ervaren, hangt af van persoonlijke eigenschappen en omstandigheden, en de cultuur binnen de brandweerploeg. De impact van incidenten is het grootst als:

  • er sprake is van fysiek letsel of overlijden van het slachtoffer
  • brandweermensen het slachtoffer persoonlijk kennen
  • brandweermensen de hulpverlening als mislukt beschouwen
  • brandweermensen levensbedreigende situaties meemaken
  • kinderen betrokken zijn bij het incident
  • collega’s worden bedreigd of sterven.

Groepsverwachtingen, standaarden en normen binnen het brandweercollectief hebben invloed op de verwerking van deze gebeurtenissen.

Collegiale steun

Bij het verwerken van ingrijpende incidenten geven brandweermensen de voorkeur aan informele collegiale steun binnen hun brandweerploeg of korps. Ze hoeven hun ervaringen en emoties dan niet uit te leggen, omdat ploegleden vergelijkbare ervaringen hebben. Bovendien is informele steun meer gericht op persoonlijke behoeften dan formele vormen van steun die binnen de brandweer worden geboden. Ook humor is van belang bij het verwerken van ingrijpende incidenten. Het kan de sociale cohesie, het groepsgevoel, in de ploeg versterken en de sfeer positief beïnvloeden. Voor brandweervrijwilligers is collegiale steun moeilijker te krijgen dan voor beroepsbrandweermensen, omdat zij minder vaak en langdurig samenwerken.

Duurzame inzetbaarheid

Een ingrijpend incident kan bij brandweermensen leiden tot ernstige mentale problemen, zoals depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS) en zelfmoordgedachten met als gevolg suïcidaliteit. Voor hun welzijn is het belangrijk om inzicht te hebben in de verwerking van dit soort incidenten. Brandweermensen die tevreden zijn over de hulp die ze krijgen, ervaren minder stress. Een betere afstemming van de hulp en nazorg op hun specifieke behoeften kan bijdragen aan hun welzijn en (geestelijke) gezondheid. Dit is van belang voor de duurzame inzetbaarheid van brandweermensen, en daarmee voor de brandweerorganisatie en de samenleving als geheel.

Nederlandse publieksversie

Op 18 april verdedigde Dangermond haar proefschrift ‘Beyond tough appearances: The impact of fire service culture in the processing of critical incidents’ aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht.

Van het proefschrift is een Nederlandstalige publieksversie gemaakt: ‘Voorbij het stoere imago. De invloed van de brandweercultuur op de verwerking van ingrijpende incidenten’. Deze publieksversie is bedoeld om medewerkers van de brandweer en andere belangstellenden te informeren over de resultaten van het promotieonderzoek.

Bekijk ook

Lees ook

18-06-2025
Peter Schut: “Elk incident is een andere ‘cake’”

Een week je diploma van de leergang HOvD op zak en dan de vuurdoop: de grote natuurbrand in Ede die uiteindelijk 65 hectare Ginkelse heide veranderde in een zwartgeblakerd veld. Peter Schut, taakcommandant Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (VGGM) vertelt over zijn ervaringen van 3 april 2025.

17-06-2025
Lage risicoperceptie, maar wel informatiebehoefte: burgers willen anders geïnformeerd worden over klimaatrisico’s

Veel Nederlanders onderschatten de risico’s van klimaatverandering, terwijl ze wel behoefte hebben aan meer informatie – en dat het liefst op een andere manier dan nu gebeurt.

17-06-2025
Veiligheidsregio’s gezocht voor tweede traineeship omgevingsveiligheid

Na gebleken succes geprolongeerd: op 1 september 2026 start een tweede traineeship omgevingsveiligheid voor afgestudeerden op HBO- en universitair niveau.

17-06-2025
Samenwerking rode draad tijdens Jaarcongres Relevant

Tweehonderd experts in externe veiligheid bezochten op 11 juni het Jaarcongres Relevant in Utrecht. Het LEC IV was dit jaar partner van het congres. Naast een inhoudelijke bijdrage met een deelsessie over de rol van de veiligheidsregio’s in de advisering op het gebied van externe veiligheid, benutte het LEC het congres ook als contactmoment om het eigen netwerk uit te breiden en de samenwerking met andere EV-partners te verstevigen.

16-06-2025
Veiligheid en innovatie in de energietransitie: hoeveel risico accepteren we?

Luister de nieuwste podcast ‘Innovatie’ over de spanningen tussen innovatie, veiligheid en bestuurlijke verantwoordelijkheid binnen de energietransitie.

13-06-2025
“Herziening LOD-werkwijzer mooie klus voor trainees”

Het is een mooie klus voor trainees omgevingsveiligheid Klaudia Palka en Eva Wouters (VRR); samen met Antoon Kleijne hebben zij zich gestort op het actualiseren van de LOD-werkwijzer (Lines of defense), in opdracht van het LEC IV. De werkwijzer beschrijft organisatorische, bouwkundige en repressieve maatregelen voor brandbeheersing en –bestrijding in de industriële omgeving. De bestaande LOD-werkwijzer dateert van 2013 en was daarom toe aan herziening en actualisering. “Het is goed voor de kwaliteit van het document dat jonge mensen met een frisse blik de werkwijzer onder handen nemen”, vindt projectleider Antoon Kleijne.

13-06-2025
De Maatregelenwiki: externe veiligheid in de praktijk

Om professionals te ondersteunen bij het uitvoeren van het externe veiligheidsbeleid heeft het RIVM de Maatregelenwiki ontwikkeld. Een online platform waar professionals praktijkvoorbeelden kunnen vinden en delen over bijvoorbeeld het maken van planregels of het omgaan met voorschriften.

13-06-2025
Trainees Omgevingsveiligheid en hun passie voor het vak

Negen maanden na de start van het Traineeship Omgevingsveiligheid zijn twaalf van de dertien trainees nog ‘aan boord’ en onverminderd vol enthousiasme over hun kennismaking met de veiligheidsregio’s en het taakveld waarin zij graag willen doorgroeien. In deze editie vertellen opnieuw drie trainees over hun passie en hun ervaringen tot dusver. Conclusie: de veiligheidsregio’s hebben met deze jonge generatie een mooie dosis talent voor de toekomst in huis gehaald.

12-06-2025
Michiel Westerbeke: “Dit was theorie in praktijk”

“Je komt in een omgeving waar je nooit bent geweest, maar toch voelt het bekend omdat je tijdens de opleiding precies hebt geleerd wat je moet doen en hoe je dat moet aanpakken.”