Brandveilig gedrag van senioren thuis verbeteren: doe het samen!
4 juni 2024
Wil je als voorlichter effectief het brandveiligheidsgedrag van senioren verbeteren, betrek hen dan actief. “Praat met senioren, in plaats van over hen”, zegt onderzoeker Margo Karemaker. Uit haar promotieonderzoek blijkt ook dat gedragsverandering om keuzes vraagt: “Probeer als voorlichter niet te veel informatie te zenden. Maar richt je op enkele specifieke gedragingen en gedragsfactoren.” Op 4 juni verdedigde Karemaker haar proefschrift ‘Never too old to learn: developing a home fire-safety intervention for older adults using Intervention Mapping’ aan de Universiteit Maastricht.
Het belang van dit promotieonderzoek
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat senioren een verhoogd risico lopen op letsel of overlijden bij woningbranden. Op dit moment is 20 procent van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder. De verwachting is dat dit groeit naar meer dan 26 procent in 2040. Ook blijven meer oudere mensen zelfstandig wonen in plaats van dat zij verhuizen naar een verzorgingshuis of verpleeghuis. Dit benadrukt de noodzaak om het brandveilig gedrag onder senioren te verbeteren.
Voorlichtingsprogramma Brandveiligheid in Huis ontwikkelen en evalueren
Met behulp van het protocol Intervention Mapping ontwikkelde Karemaker een gedragsinterventie (= een aanpak om het gedrag te veranderen, zoals een voorlichting, campagne of training). Karemaker: “Hiervoor heb ik eerst onderzocht welke psychologische gedragsfactoren een rol spelen bij brandveilig gedrag. Vervolgens heb ik de daadwerkelijke interventie ontwikkeld: het educatieve, interactieve voorlichtingsprogramma Brandveiligheid in Huis. Tot slot heb ik onderzocht wat het effect van dit programma is op het beïnvloeden van brandveilig gedrag.”
De 4 belangrijkste gedragsfactoren die brandveilig gedrag onder senioren beïnvloeden
Het onderzoek laat zien dat 4 gedragsfactoren een grote rol spelen. En dat het dus belangrijk is om daarop in te spelen in voorlichtingsprogramma’s voor senioren:
- Zelfeffectiviteit: ‘Ik voel me in staat om het gewenste gedrag uit te voeren.’
- Attitude: ‘Ik vind dit nuttig/belangrijk.’
- Responseffectiviteit: ‘Ik verwacht dat het vertonen van het gewenste gedrag de risico’s zal wegnemen.’
- Sociale normen: ‘Als mensen uit mijn omgeving bepaald gedrag vertonen óf het belangrijk vinden om dit te doen, dan is de kans groot dat ik dat ook doe.’
Betrek senioren vanaf de start van een voorlichtingsprogramma
Het ontwikkelde programma Brandveiligheid in Huis blijkt effectief te zijn om brandveilig gedrag te verbeteren. Karemaker: “Door stapsgewijs en systematisch een voorlichtingsprogramma te ontwikkelen, vergroot je de kans dat dit leidt tot effectievere gedragsverandering. Hierbij is het belangrijk om de doelgroep senioren vanaf de start te betrekken. Zij kunnen inzicht geven in de huidige situatie en in de onderwerpen en gedragsfactoren waarop je moet inzetten. Waarbij het van belang is om hierin keuzes te maken en te focussen op een aantal gedragingen. Daarnaast toont het onderzoek aan dat een voorlichting waarbij senioren zelf aan de slag gaan met het oefenen van brandveilig gedrag, meer effect heeft op het veranderen van gedrag dan een voorlichting die meer gericht is op het zenden van informatie.”
Waardevolle inzichten voor brandweerzorg en crisisbeheersing
Lieuwe de Witte, lector Brandveiligheidskunde: “Dit is het eerste uitgebreide onderzoek naar gedragsbeïnvloeding binnen mijn lectoraat, met mooie resultaten! We gaan zeker verder met dit onderwerp. Zo willen we het verbreden naar andere doelgroepen. Gedragsbeïnvloeding wordt een vast thema binnen het lectoraat.”
Coby Flier, directeur Onderwijs en Onderzoek, is trots op het proefschrift dat er nu ligt: “Wij juichen het van harte toe als onze onderzoekers een promotietraject doorlopen. De nieuwe inzichten die Karemaker met haar onderzoek heeft opgedaan, zijn waardevol. Niet alleen voor brandweerzorg, maar zeker ook voor crisisbeheersing.”
Publieksversie met lessen voor voorlichters
Uit het promotieonderzoek komen verschillende lessen naar voren die kunnen leiden tot effectievere gedragsverandering. In de publieksversie van haar proefschrift beschrijft Karemaker hoe deze lessen zijn toe te passen in de praktijk. Hoewel Karemaker zich richt op de doelgroep senioren, zijn de lessen ook bruikbaar voor andere doelgroepen.
Het promotieonderzoek is mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse Brandwonden Stichting, Brandweer Nederland, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en het NIPV.
Bekijk het proefschrift en de publieksversie
Proefschrift
Lees het proefschrift op de website van Universiteit Maastricht.