Blog: Het OVV-rapport vraagt ook om zelfreflectie van media en ‘talking heads’

22 januari 2022

Je moet er even op wachten, maar dan heb je ook wat… De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) kwam vorige week met zijn rapport dat verslag doet van de eerste golf van de coronacrisis (februari- september 2020) inclusief de aanloop naar de pandemie.

Degenen die mij inmiddels een beetje kennen, weten dat ik over het algemeen zeer kritisch ben op de OVV en zijn rapporten. Met eenzelfde gevoel begon ik dan ook te lezen in het coronarapport en in meerdere opzichten werd ik positief verrast. Gezien de meer dan 300 pagina’s begon ik uiteraard met de samenvatting die mij aansprak en heerlijk leesbaar was. Natuurlijk is het zo dat veel van wat ik las eerder wel ook door anderen was beschreven (zie bijvoorbeeld  Arjen Boin e.a. over de eerste maanden [Voetnoot 1]).

Toch of misschien juist wel daarom is het goed dat al deze observaties nu in één document helder bij elkaar zijn gebracht [Voetnoot 2]. Ook de keuze van de thema’s (early warning, het stelsel, de ouderenzorg, het testen, crisiscommunicatie e.v.) is prima. Bijzonder fraai vind ik hoe de Raad aangeeft dat de enorme hang van de autoriteiten naar cijfermatige onderbouwing van het beleid (de R-factor; steeds maar weer nieuwe getalsmatige trends e.v.) keer op keer mank ging en daarmee de regering de meer kwalitatieve zaken uit het oog verloor. Het advies om naast het OMT een soort van IMT (impact managementteam) in te richten dat veel meer oog heeft voor en juist adviseert over de meer maatschappelijke vraagstukken, is een terechte aanbeveling.

Ook ben ik natuurlijk als crisisonderzoeker werkzaam in de wereld van de veiligheidsregio’s aangenaam verrast dat ook de OvV positief spreekt over (dat gebeurt immers niet zo vaak dat de OvV ergens echt positief over is!) de rol van de veiligheidsregio’s, hun voorzitters en het Veiligheidsberaad in deze crisis (eerste golf). De aanbeveling ‘Waarborg de eenheid van overheidsbeleid door tijdens een landelijke crisis de verbinding met de veiligheidsregio’s te leggen en te behouden’ is wat cryptisch maar betekent in ieder geval dat de rol van de veiligheidsregio’s op de een of andere manier nog versterkt zou kunnen/moeten worden.

Deze aanbeveling is voor mij des te meer reden om nu niet te gaan tornen (waar soms weer wat geluiden opduiken!) aan het construct van de veiligheidsregio en de wettelijke verankering. De veiligheidsregio’s bewijzen – met de brandweer daarin als een cruciale partij – al twee jaar hun waarde. Laten we dat construct versterken en niet ondergraven door opnieuw discussies te gaan voeren over het wettelijk scheiden van brandweer en crisisbeheersing wat uiteindelijk beiden zal verzwakken. 

Terug naar het rapport. Is er dan helemaal niets meer om kritisch over te zijn. Zeker wel en onderstaand geef ik enkele van mijn kritische kanttekeningen.

  • Hoewel ik begrijp hoe het werkt en hoe degelijk men te werk wil gaan; vind ik anderhalf jaar later komen met een rapport over de eerste periode van een al twee jaar durende crisis rijkelijk laat. Daarnaast is het nu vervolgens nog een klein jaar wachten voor er meer overall gekeken wordt. Aldoende leren – zeker op basis van rapporten van de OvV – is zelfs in een jaren durende slepende en welhaast chronische crisis dus al lastig.
  • Het voordeel van sommige van deze andere publicaties is dat ook vaker geprobeerd wordt achterliggende factoren in kaart te brengen en daarmee naast de wat-vraag ook meer bij de waarom-vraag te komen. Om zaken te veranderen is zicht op beide zaken nodig. Waarom functioneerden de veiligheidsregio’s best aardig? Waarom was er zo’n hang naar cijfermatige onderbouwing? Waarom kon het OMT zo’n dominante positie vervullen en kwam het BAO nauwelijks uit de verf? Waarom was er te lang zo weinig aandacht voor de meest kwetsbaren in de verzorgingshuizen?
  • Deze laatste vraag roept bij mij ook de vraag op of de OvV in het vervolg niet wat meer aandacht zou kunnen schenken aan de rol van de televisie en de honderden praatprogramma’s en de invloed die daarvan uitgaat. Direct na het verschijnen van het OvV-rapport besteedden deze programma’s bijvoorbeeld ook aandacht aan het wegkijken van de verpleegzorg (‘care’) en werden weer de bekende ’talking heads’ van het OMT daarover bevraagd. Vreemd genoeg zijn die programma’s (en ook veel van die ’talking heads’) niet in staat tot enige zelfreflectie. Hoe vaak kwam daar een verpleeghuisarts aan tafel? Zelden! Ze wilden Kuipers, Gommers, Koopmans, Kluytmans, Osterhaus, Vossen en al die anderen. 
    Juist door naar dergelijk patronen (wie aan tafel; wat is hun focus) te kijken komt er meer zicht op bijvoorbeeld deze laatste waarom-vraag. Zie als voorbeeld de bijlage van een eigen publicatie [Voetnoot 3], maar er zijn zeker veel meer voorbeelden waar wel geprobeerd wordt ook naar het waarom te kijken!

Menno van Duin
Lector Crisisbeheersing

[Voetnoot 1] – A. Boin e.a., Covid-19, een analyse van de nationale crisisrespons, Leiden, 2021. 

[Voetnoot 2] – Iets meer annoteren van al die anderen zou wel op zijn plaats zijn.

[Voetnoot 3] – Menno van Duin, De verpleeghuizen, in Vina Wijkhuijs en Menno van Duin (red.) Lessen uit de coronacrisis: het jaar 2020, Boombestuurskunde, De Haag, 2021.

Lees ook

17-09-2025
Terugblik cursus PGS 31: “Richtlijn is vaker van toepassing dan sommigen denken”

Docenten René de Bie en Jörgen van Trijp blikken terug op de train-de-trainercursussen die zij verzorgd hebben over de nieuwe PGS 31-richtlijn.

17-09-2025
Kees Douma draagt het IV-stokje over: “Met goede verstandhouding bereik je vaak meer dan met rigide sancties”

Kees Douma verlaat bij zijn pensionering Veiligheidsregio Zeeland, waar hij sinds 2013 specialist industriële veiligheid was. Hij blikt terug op een mooie tijd.

15-09-2025
NIPV werkt mee aan EU-samenwerking bij crises over de grens

Het NIPV is één van de partners in het Europese project CivPro-LiNC, dat moet zorgen voor betere samenwerking tussen buurlanden bij rampen en crises, vooral in grensregio’s.

15-09-2025
‘IV-pensionado’ Ingrid Vaane: “We zijn allemaal schakeltjes in de veiligheidsketen”

Ingrid Vaane blikt terug op een boeiende brandweercarrière, met uiteenlopende functies, waarin zij bijdroeg aan veiligheid in de gebouwde omgeving en de industrie.

12-09-2025
Zo trekt Onderwijs Onderweg de lijn door

In etappe 3 van het programma Onderwijs Onderweg zijn flinke stappen gezet: van onderzoek naar het gebruik van het kwalificatiedossier Manschap voor de opleiding Brandwacht C tot het vaststellen van een gezamenlijke onderwijsvisie.

11-09-2025
Basisboek Crisisbeheersing: fundament voor een professionaliserend vakgebied

Het vakgebied crisisbeheersing professionaliseert in hoog tempo. Om onderwijs en praktijk een stevig fundament te bieden, verschijnt nu het Basisboek Crisisbeheersing.

10-09-2025
Opening onderwijsjaar NIPV 2025-2026: “Samen met werkveld bijdragen aan weerbaarheid”

“Als samenleving worden we opgeroepen om weerbaar te zijn. Aan ons als NIPV de uitdaging om daar vanuit brandweerzorg en crisisbeheersing een bijdrage aan te leveren. Samen met de collega’s uit het werkveld”, vertelt Coby Flier, directeur Onderzoek en Onderwijs.

09-09-2025
Algemeen directeur NIPV maakt ruimte voor een opvolger

Na bijna tien jaar in de directie van het NIPV, waarvan acht jaar als algemeen directeur, heeft IJle Stelstra aangekondigd ruimte te willen maken voor een opvolger.

08-09-2025
Belevingsonderzoek repressief brandweerpersoneel van start

Wat vinden repressieve brandweermensen, vrijwillig en beroeps, van hun werk? Wat gaat goed en wat kan beter? Deze week start het belevingsonderzoek 2025.