Blog: Ammonia Avenue: van popalbum naar veiligheidsvraagstuk

29 juli 2025

Ruim 40 jaar geleden verscheen het album ‘Ammonia Avenue’ van The Alan Parsons Project. Het album roept op tot dialoog tussen mens en machine, tussen vooruitgang en bezinning. Als het gaat om ammoniakveiligheid is die oproep heel actueel, blogt onderzoeker-adviseur Margreet Spoelstra.

Het verhaal achter ‘Ammonia Avenue’

In 1984 bracht The Alan Parsons Project het album ‘Ammonia Avenue’ uit. Eric Woolfson, de schrijver van het album, ontmoette tijdens een vlucht naar New York de CEO van Imperial Chemical Industries (ICI) in Billingham (Engeland). Deze CEO nodigde Woolfson uit voor een bezoek aan de ICI-fabriek, in de hoop dat Woolfson geïnspireerd zou raken. ICI was indertijd een grote producent van ammoniak en Woolfson zag tijdens zijn bezoek een enorm terrein met chemische installaties en buisleidingen, maar hij zag geen mensen en ook geen bomen. Hij zag wel een straat genaamd Ammonia Avenue. Woolfson werd hierdoor inderdaad creatief geïnspireerd en verwerkte zijn gedachten in de nummers op het album. ‘Ammonia Avenue‘ gaat over hoe de wetenschap en de maatschappij technologische vooruitgang zien en beleven en hoe misverstanden en gebrek aan begrip de dialoog tussen deze twee bemoeilijken. Op internet is te lezen welke betekenissen luisteraars aan dit nummer geven.

Kansen en zorgen rond ammoniak

Ammoniak (‘ammonia’ in het Engels) is anno 2025 in ons land onderwerp van gesprek als onderdeel van de energietransitie. Ditmaal dus niet op vinyl, maar in beleidsnota’s, toekomstverkenningen en bewonersavonden. Met als grote vraag: hoeveel ammoniak wordt in de toekomst in Nederland opgeslagen en getransporteerd en hoeveel ammoniak wordt omgezet in waterstof? Zorgpunt hierbij is het vrijkomen van grote hoeveelheden ammoniak en de effecten ervan op de mens, want een grote ammoniakwolk werkt ontwrichtend op de omgeving.

Er dreigt een spanningsveld te ontstaan tussen enerzijds opvattingen vanuit de wetenschap c.q. de (chemische) industrie en anderzijds de maatschappelijke beleving (zie voetnoot 1). De industrie vindt dat de kans op een groot lek erg klein is, mede door de decennialange ervaring met ammoniak, terwijl de samenleving de effecten van zo’n lek onacceptabel groot vindt. Dit spanningsveld vraagt om duiding en daarin speelt het lectoraat Energie- en transportveiligheid van het NIPV een rol: door (wetenschappelijke) kennis over veiligheid in te brengen bij de productie, opslag en het transport van ammoniak.

Eigenschappen en risico’s

De stof ammoniak (NH₃) speelt een belangrijke rol in industriële processen en in de landbouw (kunstmest) en wordt als koelmiddel gebruikt in de levensmiddelenindustrie. Naar verwachting gaat ammoniak een belangrijke rol spelen in de energietransitie, omdat het veel waterstof bevat en op die manier als waterstofdrager (energie) kan fungeren. Ammoniak is relatief eenvoudig te produceren en te transporteren en kan op termijn dienen als schakel in een fossielvrije samenleving. Het heeft echter als nadeel dat het giftig, brandbaar en corrosief is. Vooral het giftige karakter van ammoniak baart de samenleving zorgen. Iedereen die ooit wel eens ammoniak uit een ammoniakfles heeft geroken, kan zich herinneren dat dat bepaald geen pretje was: ammoniak heeft een stekende geur en werkt irriterend op de slijmvliezen van onder andere ogen en luchtwegen.

Bij incidenten waarbij een grote hoeveelheid ammoniak vrijkomt, kan de omgeving ontregeld raken en dergelijke ongevallen moeten daarom voorkomen worden. Het lectoraat draagt hieraan bij met onderzoek naar modellering, ongevallen, uitstroomscenario’s en hulpverlening. Zo onderzoeken we hoe ammoniak veilig kan worden opgeslagen en vervoerd, werken we scenario’s uit waarbij ammoniak vrijkomt uit een transportleiding of tijdens verlading en gaan we na welke lessen de brandweer kan leren van ammoniakincidenten uit het verleden. Dit onderzoek, getiteld ‘Lessons learned over repressieve inzet brandweer bij ammoniakincidenten’, wordt na de zomer opgeleverd.

Dialoog over veiligheid

Het album ‘Ammonia Avenue’ roept op tot dialoog tussen mens en machine, tussen vooruitgang en bezinning. Als het gaat om ammoniakveiligheid is die oproep dus heel actueel, want ammoniak mag dan al decennialang een bekende stof zijn in de industrie en wetenschap, er spelen nu maatschappelijke discussies over ammoniakveiligheid, zowel bij het opslaan als bij het transport van ammoniak.

Vanuit het lectoraat leveren we de kennis aan die nodig is om de dialoog over ammoniak en ammoniakveiligheid te kunnen voeren. We ontwikkelen die kennis primair voor hulpdiensten (adviseurs risicobeheersing en omgevingsveiligheid, incidentbestrijders), maar aangezien de door ons ontwikkelde kennis openbaar toegankelijk is, kan iedereen hier gebruik van maken.

Routes en risico’s

Eén van de opgaves is de veiligheid rondom het transport van ammoniak. Nu het bedrijfsleven zal inzetten op ammoniak als drager voor waterstof, zal in de toekomst meer ammoniak vervoerd moeten worden. Transport via de nog aan te leggen Delta Rhine Corridor (DRC) heeft de voorkeur, maar deze buisleiding komt er voorlopig niet. Transport over het water met binnenvaartschepen is een goed alternatief, maar er zijn momenteel nog onvoldoende binnenvaartschepen. Transport van ammoniak over het spoor en over de weg kan dus realiteit worden, ware het niet dat deze routes over het algemeen dichter bij woonwijken liggen dan de DRC-leiding en binnenvaart. Dit leidt tot zorgen over de veiligheid van en bij omwonenden.

Samen veilig vooruit

Het laatste woord is dus nog niet gezegd over ammoniak in het algemeen en ammoniakveiligheid in het bijzonder. In plaats van stelling te nemen en felle discussies te voeren over ammoniak, kan het onderwerp in mijn ogen beter gebruikt worden om de uitdagingen van de energietransitie gezamenlijk aan te pakken. Door de dialoog aan te gaan kunnen de verschillende perspectieven – technische innovatie, veiligheid en maatschappelijke zorgen – met elkaar worden verbonden. En misschien is die dialoog wel de mooiste compositie van allemaal.

Margreet Spoelstra
senior onderzoeker-adviseur energie- en transportveiligheid