Extreem geweld en terrorisme

Algemene informatie

De kans dat Nederland wordt getroffen door een terroristische aanslag of een extreem geweldsincident is reëel. Daarom bereiden Nederlandse hulpdiensten zich actief voor op dergelijke schokkende gebeurtenissen.

Met de invoering van het nieuwe crisisplan Extreem Geweld en Terrorisme is ook de terminologie aangepast: de eerdere term grof en extreem geweld is vervangen door extreem geweld en terrorisme. Extreem geweld wordt daarbij omschreven als: “het inzetten van geweld dat als extreem wordt ervaren vanwege het overweldigende karakter van de gebruikte middelen, de maatschappelijk afschrikwekkende manier waarop het geweld wordt toegepast en/of de intentie van de daders om zoveel mogelijk slachtoffers te maken” (NCTV, 2023, p. 8). Terrorisme wordt gezien als een verbijzondering van extreem geweld, waarbij ideologische motieven centraal staan en het doel is om de samenleving te ontwrichten.

In het Landelijk Crisisplan Extreem Geweld en Terrorisme (LCP-EGT) is vastgelegd welke verantwoordelijkheden verschillende partijen hebben tijdens een terroristische aanslag of een incident met extreem geweld. Net als bij andere rampen, crises of incidenten, zijn meerdere hulpdiensten en crisispartners betrokken bij de bestrijding van dergelijk geweld.

Een belangrijke rol is weggelegd voor actoren en gremia die zich bezighouden met de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde, zoals het Openbaar Ministerie (OM), de politie, de recherche en de Dienst Speciale Interventies (DSI). Zij zijn verantwoordelijk voor het opsporen en aanhouden van verdachte(n), het verzamelen van bewijs en het voorbereiden van de strafrechtelijke vervolging. Tevens beschikken ook andere hulpdiensten over specialistische teams die zijn opgeleid om op te treden in situaties van extreem geweld en terrorisme. Voorbeelden hiervan zijn de Quick Response Teams van de brandweer.

Volgens het LCP-EGT (NCTV, 2023) brengt extreem geweld specifieke uitdagingen met zich mee voor de operationele respons. Deze hebben onder meer betrekking op:

• de grote inzet en druk op de capaciteit van hulpdiensten
• de noodzaak tot zorgvuldige, eenduidige en tijdige communicatie
• de dynamiek van maatschappelijke onrust en maatschappelijke weerbaarheid
• de impact van het incident op zowel de samenleving als de hulpverleners. Daarom is het bieden van goede psychosociale nazorg essentieel.

NIPV-onderzoeken en -kennisdocumenten

Hieronder staan de meest recente onderzoeken en kennisdocumenten van het NIPV.

Leeronderzoek operationeel optreden
explosie Tarwekamp (2025)

In de vroege ochtend van zaterdag 7 december 2024 deed zich een explosie voor bij een portiekflat in de wijk Mariahoeve (Tarwekamp) in Den Haag, waaruit een brand ontstond en
een deel van het gebouw instortte. Op verzoek van Veiligheidsregio Haaglanden heeft het lectoraat Crisisbeheersing van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) het operationeel optreden van Brandweer Haaglanden bij de explosie aan de Tarwekamp in Den Haag onderzocht. Het doel van het onderzoek was om lering te trekken uit hoe invulling is gegeven aan een grootschalige, langdurige inzet waarbij intensieve samenwerking met diverse partijen noodzakelijk was.

Congresverslag ‘de vele gezichten van extreem geweld’

Op 4 december organiseerde het NIPV het kennisevent ‘De Vele Gezichten van Extreem Geweld’ als verdieping op het leeronderzoek naar de schiet- en brandincidenten die in september 2023 in Rotterdam plaatsvonden. In deze publicatie wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste dilemma’s, lessen en perspectieven die tijdens de verschillende sessies van het kennisevent aan bod kwamen.

Extreem geweld en terrorisme in Basisboek crisisbeheersing

Het basisboek crisisbeheersing biedt een inhoudelijk brede kennisbasis van het werkveld van de crisisbeheersing. Het is een gecombineerd studie- en naslagwerk. De Haan en Kox hebben in dit basisboek een hoofdstuk geschreven over extreem geweld en terrorisme. Het basisboek is geschreven onder redactie van onderzoekers van het NIPV en te bestellen bij Boom. Kijk hiervoor op de website van de uitgeverij.

Extreem geweld in lessen uit crises en mini-crises

In de verschillende uitgaven van lessen uit crises en mini-crises komen cases voor die betrekking hebben op extreem geweld en terrorisme:

• Lone wolfs, crisiscommunicatie rondom vermeend terroristische aanslagen (2018, p.83)
• Terroristische aanslagen in Brussel (2016, p.125)
• Terrorismedreiging luchthaven Schiphol (2016, p.125)
• Dreiging van een schoolshooting Leiden (2013, p.101)
• Facebookrellen in Haren (2012, p.191)

Overige NIPV-onderzoeken en -kennisdocumenten

Hieronder vindt u een overzicht van overige onderzoeken naar dit onderwerp.

2019 Aanslag in een Utrechtse tram

Expertgroep extreem geweld en terrorisme

Naast het ontwikkelen en verspreiden van kennis op dit thema, onderhoudt het NIPV een multidisciplinaire expertgroep van professionals die zich specifiek bezighouden met extreem geweld en terrorisme.

In samenwerking met de expertgroep is een speciale e-module extreem geweld en terrorisme voor first responders ontwikkeld. Deze e-module is alleen voor betrokken first responders beschikbaar via de leeromgevingen van veiligheidsregio’s, brandweer, de Regionale Ambulancevoorziening (RAV), de Koninklijke Marechaussee (KMar) en de politie. Via uw eigen organisatie moet u hiervoor toegang aanvragen.

Voor meer informatie over dit thema of de expertgroep, neem contact op met Joyce Kox.

Onderzoeker crisisbeheersing Joyce Kox