Waterveiligheid

Crisisbeheersingsorganisatie

Een overstroming is verwoestend voor het getroffen gebied. Ook blijven de gevolgen van de overstroming niet beperkt tot het getroffen gebied zelf. Opvang van grote groepen mensen, gedurende langere tijd, vindt met name plaats in gebieden die niet door de overstroming zijn getroffen.

Als type crisis heeft een (dreigende) overstroming een grote impact binnen het onderwerp waterveiligheid. Dit stelt voorwaarden aan een hele complexe organisatie.

Grootschalige overstromingen overschrijden vrijwel direct de grenzen van gemeenten, waterschappen, provincies, veiligheidsregio’s en van de regionale diensten van Rijkswaterstaat. De Rijksoverheid neemt in dat geval een coördinerende en regisserende rol op zich. Hierbij worden bovenregionale en landelijke kaders gesteld en strategieën bepaald, worden de landelijk beschikbare middelen verdeeld en worden de ingezette regionale initiatieven gemonitord en gecoördineerd, met als doel het overheidsoptreden op alle niveaus maximaal effect te laten hebben.

Impactanalyse

De impactanalyse is een handvat om een adequate crisisbeheersing bij overstromingen voor te bereiden. Dit door middel van een structurele aanpak.

De impactanalyse biedt:

• Ondersteuning aan de veiligheidsregio en haar partners in de risico- en crisisbeheersing.
• Geeft inzicht in de leefbaarheid van het effectgebied bij verschillende ernstige wateroverlast- of overstromingsscenario’s. 
• Geeft inzicht waar in de veiligheidsregio tijdens een overstroming mogelijk problemen ontstaan als gevolg van ernstige wateroverlast of overstromingen.
• Inzichten die verankerd kunnen worden in de planvorming crisisbeheersing. Deze kunnen toegepast worden bij besluitvorming over ruimtelijke inrichting.
• Inzichten welke preventieve maatregelen er genomen kunnen worden om gevolgen te beperken.

Vragen die veiligheidsregio’s onder andere beantwoorden bij een impactanalyse:

• Wat kan er gebeuren in welke gebieden?
• Wie of wat wordt er getroffen bij welke waterdieptes?
• Bij welke waterdieptes, stroomsnelheden en na welke tijdsduur ontstaat er een probleem?
• Hoe leefbaar is het gebied nog bij de betreffende waterdieptes en tijdsduren?

Preventieve maatregelen

De preventieve maatregelen kunnen in de andere lagen binnen het concept meerlaagsveiligheid worden genomen. Bijvoorbeeld door duurzame ruimtelijke inrichting of andere vormen van gebruik van een gebied. Dit kan alleen als de impactanalyse, zoals de Handreiking Impactanalyse overstromingen en ernstige wateroverlast voor veiligheidsregio’s aangeeft, met alle betrokken partijen wordt uitgevoerd. Van belang is dat maatregelen samen worden bepaald. Partijen dienen onderling de juiste informatie te delen. Dit draagt bij dat ieder, binnen de eigen organisaties, de juiste keuzes kan maken.  

Ontwikkelingen

​In aansluiting op de regionale impactanalyses wordt er gewerkt aan een bovenregionale impactanalyse. Informatie over de regionale impactanalyse is op te vragen bij de desbetreffende veiligheidsregio.

Handelingsperspectieven voor professionals en inwoners

We denken dat we veilig zitten achter de dijken, maar het kan een keer misgaan. Welke handelingsperspectieven hebben hulpverleners en inwoners dan?

Uitgangspunt bij de te formuleren handelingsperspectieven voor inwoners is zelf- en samenredzaamheid. Bij een acute dreiging helpt het als:

• Inwoners al over een overstroming hebben nagedacht en weten wat ze dan moeten doen.
• Zelfredzame mensen moeten worden gestimuleerd alert te zijn op niet-zelfredzame mensen in hun omgeving. Zo zijn zij samen redzaam als het misgaat.

Nafase en herstel continuïteit samenleving bij overstromingen

De gevolgen van een overstroming zullen een lange periode beslaan. Afhankelijk van de omvang van het overstroomde gebied, de duur van de overstroming en de in het gebied aanwezige objecten en functies duurt dit enkele maanden tot jaren.  

De nafase en het herstel en continuïteit van de samenleving na een overstroming vereisen een goede voorbereiding. Nú moet al worden nagedacht over wat er moet gebeuren om de samenleving die wordt getroffen door de gevolgen van een overstroming, te continueren en te herstellen. Dit kan mede op basis van de uitkomsten van de impactanalyse. Vervolgens wordt tijdens een watercrisis het proces van herstel vrijwel direct opgestart. Verschillende relevante thema’s zijn aan de orde om dit proces te faciliteren.  

Onder nafase wordt het geheel aan activiteiten verstaan die na een ramp op de langere termijn spelen om terug te keren naar het nieuwe normaal. Na een overstroming is sprake van wederopbouw en terugkeer. Dit betreft het herstel en continuïteit van de samenleving op de volgende gebieden:

• sociaal/psychosociaal 
• economisch
• infrastructuur
• ecologisch.

Evaluaties overstromingen

Wat uit bijna alle evaluaties in het buitenland blijkt, is dat zowel in de voorbereiding op overstromingen, als na een overstromingen, betrokkenheid van de inwoners de sleutel is voor een snel en vooral efficiënt herstel van het normaal dagelijks leven. Dit impliceert dat de aanwezigheid van de juiste vertegenwoordigers vanuit de samenleving in de herstelorganisatie noodzakelijk is. Vooral op lokaal niveau is het cruciaal dat getroffen inwoners direct betrokken worden bij het herstel. Het is een coproductie van getroffenen, bedrijfsleven, kenniscentra, liefdadigheidsinstellingen en overheden om terug te keren naar ‘normaal’. Voor iedereen betrokken bij herstel en continuïteit moet duidelijk zijn dat terugkeer naar dezelfde situatie als voor de watercrisis alleen in uitzonderlijke situaties mogelijk zal zijn.  

Als het proces herstel na een overstroming goed wordt uitgewerkt, betekent dit dat het een plek krijgt binnen risicomanagement, crisismanagement en herstelmanagement van crisisbeheersingsorganisaties. Zodat waterveiligheid en weerbaarheid van hulpverlening en inwoners bij zo’n watercrisis in het hele gebied toenemen. 

Evaluaties watercrises

Om te kunnen leren van watercrises is het belangrijk om calamiteiten- en crisisonderzoek te doen. In een laaggelegen land als Nederland is dit van groot belang.

Mede door klimaatverandering wijzigen omstandigheden en moeten leermomenten goed worden benut. Dit zodat Nederland waterveilig blijft of zelfs veiliger wordt. In de regel wordt er daarom een evaluatieonderzoek uitgevoerd. 

Calamiteit- en crisis­onderzoek wordt gebruikt om een heftige gebeurtenis ‘af te sluiten’, verantwoording af te leggen, maar vooral ook om te leren. Niet alleen wat er misging, maar juist ook wat goed ging en behouden moet blijven.

Voorbereiding op watercrises

Door op te leiden, te trainen en te oefenen kunnen organisaties zich voorbereiden op watercrises.

Wet- en regelgeving

Voor de crisisbeheersing tijdens overstromingen is de waterkolom sterk geïntegreerd in de multidisciplinaire crisisbeheersingsorganisatie van de veiligheidsregio. Enige juridische kennis van elkaars domein (‘algemene kolom’ en de ‘waterkolom’) is daarom nuttig.