De Oekraïense vluchtelingencrisis: Eerste ervaringen van veiligheidsregio’s en gemeenten

3 mei 2022

Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.

Straatbeeld van vluchtelingen en rijen auto’s

Sinds de inval van Russische troepen in Oekraïne is er een enorme vluchtelingenstroom op gang gekomen. Ook in Nederland arriveerden de afgelopen weken bijna 50.000 vluchtelingen. Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.

Het kabinet gaf op 7 maart 2022 aan de voorzitters veiligheidsregio de opdracht om in totaal 50.000 opvang-plekken te creëren. De veiligheidsregio’s gingen met deze opdracht aan de slag. Daarmee zagen vooral de gemeenten zich voor een enorme opgave gesteld. Naast opvangplekken dienden namelijk ook financiële bijstand te worden geregeld en onderwijs en zorg voor de Oekraïense vluchtelingen te worden georganiseerd. (1)

Overeenkomsten en verschillen

Zoals twee jaar geleden voor de bestrijding van de coronacrisis de nationale crisisstructuur werd geactiveerd, zo gebeurde dat ook nu weer om de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in goede banen te leiden. De wijze waarop hierover afstemming tussen het Rijk en decentrale overheden plaatsvindt, vertoont overeenkomsten met de wijze waarop dat tijdens de coronacrisis ging. Naast overeenkomsten zijn er in vergelijking met de coronacrisis ook verschillen te constateren in de bestuurlijke constellatie. Eén van de verschillen is dat bij de bestrijding van infectieziekten de voorzitters veiligheidsregio formeel een rol hebben. Bij de opvang van vluchtelingen is dat niet het geval; die taak ligt primair bij het Rijk en de gemeenten.

Uitgelichte observaties

  1. Het Rijk

Al in de aanloop naar deze vluchtelingencrisis bleek onduidelijkheid te bestaan over het instrumentarium aan bevoegdheden om (nood)opvang voor asielzoekers te realiseren. Ook nu lijkt de uitvoering vast te lopen op het ontbreken van een aanwijzingsbevoegdheid. Gemeenten vinden het de hoogste tijd dat het Rijk duidelijkheid geeft over de wijze waarop de opvang van Oekraïense vluchtelingen (én de huisvesting van statushouders) in de komende periode zal plaatsvinden.
2. Veiligheidsregio’s
De voorzitters veiligheidsregio’s zullen de discussie moeten aangaan voor welke soorten van crises zij aan de lat willen staan. Dat de problemen in Ter Apel (die al jarenlang speelden) nu opeens door de veiligheidsregio’s moeten worden opgelost, lijkt oneigenlijk en het risico bestaat dat het Rijk ook voor andere problemen die nationaal niet worden opgelost de weg van de veiligheidsregio’s gaat bewandelen.
3. Gemeenten
Gemeenten hebben bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen een cruciale rol te vervullen. Daarmee wordt van de gemeentelijke organisatie, die tijdens de coronacrisis al veel werk verzette, opnieuw een grote inspanning gevraagd. Daarnaast is de tijd van vrijblijvendheid nu voorbij; solidariteit is geboden. Hoewel ‘naming en shaming’ niet de oplossing is, kan meer transparantie in wat gemeenten de afgelopen jaren aan opvang van vluchtelingen hebben gedaan, wel duidelijkheid scheppen.

Sluimerende crises werden zichtbaar

Net op het moment dat de coronacrisis ten einde leek, volgde er met de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022 een volgende crisis van ongekende omvang. In enkele weken tijd ontstond een grote vluchtelingenstroom en de economische consequenties van de oorlog zijn groot en direct voelbaar. Het is mede daarom bewonderenswaardig te noemen dat zo kort na de coronacrisis, die veel van de samenleving had gevraagd, er zo veel inzet is gepleegd om binnen tien weken zo’n 50.000 vluchtelingen uit Oekraïne op te vangen. Ruim 34.000 vluchtelingen verblijven op dit moment in een gemeentelijke opvanglocatie.

Lees het rapport

U vindt het rapport terug op de pagina Oekraïne.

  1. Voetnoot-1 Op grond van de EU-richtlijnTijdelijke Bescherming (Richtlijn 2001/55/EG), die op 4 maart 2022 door de Raad van de EU van kracht werd verklaard omdat EU-landen eventuele asielverzoeken van Oekraïense vluchtelingen niet op een goede manier zouden kunnen verwerken, genieten Oekraïense vluchtelingen in EU-lidstaten het recht op opvang, medische zorg en onderwijs voor minderjarige kinderen. Ook biedt de regeling het recht om in het land van verblijf te werken.

Lees ook

12-03-2025
“Omgaan met hitte wordt steeds doelgroepspecifieker” 

Moeten we het hitteplan aanpassen om ook beter voorbereid te zijn in een veranderend klimaat waarbij hoge extreme temperaturen vaker voorkomen? Moeten we doelgroepspecifieker gaan communiceren?

11-03-2025
Samen in gesprek over vrijwilligheid

Hoe kunnen we vrijwilligheid binnen de brandweer beter ondersteunen? Onderzoekers van het NIPV verzorgden in 10 veiligheidsregio’s een workshop.

07-03-2025
Update uit het netwerk Klimaatveiligheid 

Wij zijn het jaar voortvarend begonnen met het plannen van de netwerkbijeenkomsten in maart en november én een groot klimaatveiligheid congres op 25 september – heel leuk!

07-03-2025
Samenwerking, kennisuitwisseling en onderzoek nodig voor effectieve risicocommunicatie over klimaatrisico’s

Het NIPV heeft geïnventariseerd hoe de overheid en crisispartners risicocommunicatie inzetten. Hieruit blijkt dat er over het algemeen onvoldoende zicht is op de behoeften van de specifieke doelgroepen voor de inzet van effectieve doelgroepgerichte communicatie.

06-03-2025
Samenwerking, kennisuitwisseling en onderzoek nodig voor effectieve risicocommunicatie over klimaatrisico’s

Het NIPV heeft geïnventariseerd hoe de overheid en crisispartners risicocommunicatie inzetten. Hieruit blijkt dat er over het algemeen onvoldoende zicht is op de behoeften van de specifieke doelgroepen voor de inzet van effectieve doelgroepgerichte communicatie.

05-03-2025
Maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht ontleed: het vijf-pijlermodel 

Michel Dückers werkte het ogenschijnlijk ongrijpbare vermogen van de samenleving om met crises en verstoringen om te gaan, uit tot het vijf-pijlermodel. Dückers werkte het ogenschijnlijk ongrijpbare vermogen van de samenleving om met crises en verstoringen om te gaan uit in het ‘vijf-pijlermodel’.

05-03-2025
Innovatieproject Virtuele Assistent maakt doorstart en biedt nuttige inzichten 

De Virtuele Assistent maakt zich nu op voor daadwerkelijke toepassing in de crisispraktijk.

28-02-2025
Samenwerken aan weerbaarheid in tijden van opbouwende spanning 

Paul Gelton praat in de podcastreeks ‘Weerbaarheid en veerkracht: samen voor een veilig Nederland’ over het activeren van de hele maatschappij. Samenredzaamheid is een belangrijk onderdeel in de bewustmaking van de samenleving op het gebied van risico en crisis. Zo is het essentieel dat je elkaar goed kent en dat er netwerken paraat staan in het geval van nood, zonder het kapot te organiseren.

26-02-2025
Herziening kwalificatiedossier OvD: “Zo lean maar tegelijk zo compleet mogelijk, dat was de uitdaging”

Frank van Krieken van Veiligheidsregio Brabant-Noord vertelt over de totstandkoming van het nieuwe KD en de belangrijkste wijzigingen.