De Oekraïense vluchtelingencrisis: Eerste ervaringen van veiligheidsregio’s en gemeenten

3 mei 2022

Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.

Straatbeeld van vluchtelingen en rijen auto’s

Sinds de inval van Russische troepen in Oekraïne is er een enorme vluchtelingenstroom op gang gekomen. Ook in Nederland arriveerden de afgelopen weken bijna 50.000 vluchtelingen. Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.

Het kabinet gaf op 7 maart 2022 aan de voorzitters veiligheidsregio de opdracht om in totaal 50.000 opvang-plekken te creëren. De veiligheidsregio’s gingen met deze opdracht aan de slag. Daarmee zagen vooral de gemeenten zich voor een enorme opgave gesteld. Naast opvangplekken dienden namelijk ook financiële bijstand te worden geregeld en onderwijs en zorg voor de Oekraïense vluchtelingen te worden georganiseerd. (1)

Overeenkomsten en verschillen

Zoals twee jaar geleden voor de bestrijding van de coronacrisis de nationale crisisstructuur werd geactiveerd, zo gebeurde dat ook nu weer om de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in goede banen te leiden. De wijze waarop hierover afstemming tussen het Rijk en decentrale overheden plaatsvindt, vertoont overeenkomsten met de wijze waarop dat tijdens de coronacrisis ging. Naast overeenkomsten zijn er in vergelijking met de coronacrisis ook verschillen te constateren in de bestuurlijke constellatie. Eén van de verschillen is dat bij de bestrijding van infectieziekten de voorzitters veiligheidsregio formeel een rol hebben. Bij de opvang van vluchtelingen is dat niet het geval; die taak ligt primair bij het Rijk en de gemeenten.

Uitgelichte observaties

  1. Het Rijk

Al in de aanloop naar deze vluchtelingencrisis bleek onduidelijkheid te bestaan over het instrumentarium aan bevoegdheden om (nood)opvang voor asielzoekers te realiseren. Ook nu lijkt de uitvoering vast te lopen op het ontbreken van een aanwijzingsbevoegdheid. Gemeenten vinden het de hoogste tijd dat het Rijk duidelijkheid geeft over de wijze waarop de opvang van Oekraïense vluchtelingen (én de huisvesting van statushouders) in de komende periode zal plaatsvinden.
2. Veiligheidsregio’s
De voorzitters veiligheidsregio’s zullen de discussie moeten aangaan voor welke soorten van crises zij aan de lat willen staan. Dat de problemen in Ter Apel (die al jarenlang speelden) nu opeens door de veiligheidsregio’s moeten worden opgelost, lijkt oneigenlijk en het risico bestaat dat het Rijk ook voor andere problemen die nationaal niet worden opgelost de weg van de veiligheidsregio’s gaat bewandelen.
3. Gemeenten
Gemeenten hebben bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen een cruciale rol te vervullen. Daarmee wordt van de gemeentelijke organisatie, die tijdens de coronacrisis al veel werk verzette, opnieuw een grote inspanning gevraagd. Daarnaast is de tijd van vrijblijvendheid nu voorbij; solidariteit is geboden. Hoewel ‘naming en shaming’ niet de oplossing is, kan meer transparantie in wat gemeenten de afgelopen jaren aan opvang van vluchtelingen hebben gedaan, wel duidelijkheid scheppen.

Sluimerende crises werden zichtbaar

Net op het moment dat de coronacrisis ten einde leek, volgde er met de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022 een volgende crisis van ongekende omvang. In enkele weken tijd ontstond een grote vluchtelingenstroom en de economische consequenties van de oorlog zijn groot en direct voelbaar. Het is mede daarom bewonderenswaardig te noemen dat zo kort na de coronacrisis, die veel van de samenleving had gevraagd, er zo veel inzet is gepleegd om binnen tien weken zo’n 50.000 vluchtelingen uit Oekraïne op te vangen. Ruim 34.000 vluchtelingen verblijven op dit moment in een gemeentelijke opvanglocatie.

Lees het rapport

U vindt het rapport terug op de pagina Oekraïne.

  1. Voetnoot-1 Op grond van de EU-richtlijnTijdelijke Bescherming (Richtlijn 2001/55/EG), die op 4 maart 2022 door de Raad van de EU van kracht werd verklaard omdat EU-landen eventuele asielverzoeken van Oekraïense vluchtelingen niet op een goede manier zouden kunnen verwerken, genieten Oekraïense vluchtelingen in EU-lidstaten het recht op opvang, medische zorg en onderwijs voor minderjarige kinderen. Ook biedt de regeling het recht om in het land van verblijf te werken.

Lees ook

16-06-2025
Veiligheid en innovatie in de energietransitie: hoeveel risico accepteren we?

Luister de nieuwste podcast ‘Innovatie’ over de spanningen tussen innovatie, veiligheid en bestuurlijke verantwoordelijkheid binnen de energietransitie.

13-06-2025
“Herziening LOD-werkwijzer mooie klus voor trainees”

Het is een mooie klus voor trainees omgevingsveiligheid Klaudia Palka en Eva Wouters (VRR); samen met Antoon Kleijne hebben zij zich gestort op het actualiseren van de LOD-werkwijzer (Lines of defense), in opdracht van het LEC IV. De werkwijzer beschrijft organisatorische, bouwkundige en repressieve maatregelen voor brandbeheersing en –bestrijding in de industriële omgeving. De bestaande LOD-werkwijzer dateert van 2013 en was daarom toe aan herziening en actualisering. “Het is goed voor de kwaliteit van het document dat jonge mensen met een frisse blik de werkwijzer onder handen nemen”, vindt projectleider Antoon Kleijne.

13-06-2025
De Maatregelenwiki: externe veiligheid in de praktijk

Om professionals te ondersteunen bij het uitvoeren van het externe veiligheidsbeleid heeft het RIVM de Maatregelenwiki ontwikkeld. Een online platform waar professionals praktijkvoorbeelden kunnen vinden en delen over bijvoorbeeld het maken van planregels of het omgaan met voorschriften.

13-06-2025
Trainees Omgevingsveiligheid en hun passie voor het vak

Negen maanden na de start van het Traineeship Omgevingsveiligheid zijn twaalf van de dertien trainees nog ‘aan boord’ en onverminderd vol enthousiasme over hun kennismaking met de veiligheidsregio’s en het taakveld waarin zij graag willen doorgroeien. In deze editie vertellen opnieuw drie trainees over hun passie en hun ervaringen tot dusver. Conclusie: de veiligheidsregio’s hebben met deze jonge generatie een mooie dosis talent voor de toekomst in huis gehaald.

12-06-2025
Michiel Westerbeke: “Dit was theorie in praktijk”

“Je komt in een omgeving waar je nooit bent geweest, maar toch voelt het bekend omdat je tijdens de opleiding precies hebt geleerd wat je moet doen en hoe je dat moet aanpakken.”

10-06-2025
Publicatie Handreiking voor depositie na branden met zonnepanelen

Branden waarbij zonnepanelen zijn betrokken, kunnen voor complexe vragen in de nafase zorgen. Denk aan messcherpe zonnecelscherven die kilometers verderop neerkomen, onduidelijkheid over wat daarmee moet gebeuren en wie waarvoor verantwoordelijk is.

10-06-2025
Handreiking voor het bestrijden van incidenten met zonnepanelen geactualiseerd

Een werkgroep uit de Community of Practice Zonnepanelen heeft de ‘Handreiking Incidentbestrijding zonnepanelen’ en bijbehorende aandachtskaart geactualiseerd.

06-06-2025
Vakbekwaamheid en arbeidsveiligheid: twee kanten van dezelfde medaille 

Het brandweerveld en het NIPV weten elkaar steeds beter te vinden bij het ontwikkelen van leermiddelen voor de blijvende vakbekwaamheid van brandweerpersoneel.

06-06-2025
Ontstaan in Zuid6 verspreidt het Veiligheidsbeeld zich als een olievlek over Nederland

In 2022 ontwikkelden de zes zuidelijke veiligheidsregio’s het Veiligheidsbeeld: een digitaal overzicht van alle dreigingen en kwetsbaarheden in een veiligheidsregio. Hierdoor zijn de regio’s beter voorbereid op mogelijke incidenten.