Het Bijlmerramp-complot
30 september 2022, Menno van Duin
Lector Crisisbeheersing Menno van Duin kijkt in een drieluik terug op de Bijlmerramp, 30 jaar geleden. In zijn eerste blog staat hij stil bij de complotverhalen rondom deze ramp.
Dertig jaar na de Bijlmerramp zijn de complotten van indertijd over deze ramp nog steeds populair. Eén dezer dagen start een vijfdelige serie over het neerstorten van de El Al Boeing die kort na de start van Schiphol neerstortte op een tweetal flats in de Bijlmermeer (4 oktober 1992) waarbij uiteindelijk 43 personen om het leven kwamen.
De serie is niet zozeer gericht op de ramp zelf en de spanningen van de eerste weken, maar zal – als ik de beschrijvingen in de media over deze serie mag geloven – vooral inzoomen op de verhalen die vele maanden tot jaren na de ramp de ronde deden. Iedereen die nu ouder is dan zo 45 jaar zal zich daar nog wel wat van herinneren. Het vrachtvliegtuig zou vol hebben gezeten met wapens en munitie; de exacte route van het toestel na de start zou anders zijn dan aanvankelijk werd aangegeven; direct na de ramp zouden personen van de Israëlische veiligheidsdienst in witte pakken op het rampterrein allerlei spullen hebben weggehaald; alle hulpverleners zouden (als gevolg van de lading) zijn blootgesteld aan chemische en nucleaire stoffen.
Een klein jaar na de ramp kwamen de eerste geruchten en vanaf dat moment doken verschillende journalisten – en later ook het PvdA-kamerlid Van Gijzel – hierop. In de serie staan twee van deze journalisten centraal die zich jaren richtten op al die verhalen en ook het nodige bijdroegen aan al deze geruchten en complottheorieën.
In 1998 was inmiddels zoveel over deze ramp onduidelijk dat een parlementaire enquête helderheid moest gaan bieden. De journalisten die jarenlang al die informatie boven tafel haalden, zagen dit als een succes. Zie je wel dat er het nodige aan de hand was. Uiteindelijk bleef echter weinig over van al deze geruchten en complotten en kwam de commissie – in ieder geval voor deze journalisten – met een ontluisterend rapport. Natuurlijk erkenden de betreffende journalisten niet dat zij fout zaten, maar werd ook deze enquête gezien als onderdeel van die doofpot.
Interessant is dat niet alleen de betreffende journalisten maar ook de regisseur van de serie – onder de noemer van fictie – kennelijk geen afstand kunnen nemen van al die complotverhalen. Het levert vast een spannend programma op. Ook in het Volkskrant-artikel over deze serie (Paul Onkenhout, De Volkskrant, 23 september) worden deze journalisten (Pierre Heyboer en Vincent Dekker die model staan voor de twee journalisten in de serie) nog met alle egards beschreven. Hun vasthoudendheid en doorzettingsvermogen worden geroemd. Mij leert het dat wij kennelijk in die tijd journalisten als Maarten Keulemans misten die wel in staat zijn feit en fictie goed te onderscheiden. Keulemans slaagde er ten tijde van de coronacrisis bijvoorbeeld goed in verschillende angstverhalen en complotten die de ronde deden, te weerleggen.
Kennelijk is het nog steeds moeilijk om in te zien dat deze rampvlucht en de directe nasleep minder spectaculair was dan al deze verhalen suggereerden. Het zal vast een spannende serie opleveren, maar het houdt helaas wel deze complotten in leven.
Menno van Duin, Lector Crisisbeheersing
Lees ook het tweede blog: Ervaringen bij onderzoek van de Bijlmerramp
Lees ook
De bijeenkomst, met presentaties van inleiders uit Australië, Noorwegen, de VS, Groot-Brittannië en Nederland, is nu terug te kijken.
Rijkswaterstaat (RWS) heeft NIPV gevraagd om een evaluatie uit te voeren van de aanpak van de hoogwatercrisis in Limburg in de periode 12 tot en met 20 juli 2021. RWS wil als crisisorganisatie leren van de inzet.
Om veiligheidsregio’s, brandweer en bedrijfsbrandweer te helpen bij de transitie naar fluorvrij blusschuim is een handig stappenplan ontwikkeld.
In nauwe samenwerking met het Netwerk Vrijwilligheid van Brandweer Nederland is de ‘Gesprekstool vrijwilligheid bij de brandweer’ ontwikkeld. Hiermee kunnen brandweerkorpsen met elkaar in gesprek gaan over het thema vrijwilligheid.
René Hagen, tot 1 januari van dit jaar lector Brandpreventie, is benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.
We delen de ambitie en verantwoordelijkheid om veiligheidsvraagstukken te adresseren en zo mogelijk ook te beantwoorden. Daarnaast willen beide instituten mensen opleiden die nu en in de toekomst verantwoordelijk zijn voor veiligheid in Nederland.
Het lectoraat Energie- en transportveiligheid onderzocht welke ontwikkelingen tot 2030 verwacht worden en hoe die kunnen doorwerken op de veiligheid van mensen die wonen en werken in de buurt waar deze ontwikkelingen plaatsvinden.
Het snel opmerken en inschakelen van de brandweer vergroot de overlevingskans bij woningbrand, blijkt uit onderzoek van NIPV en teams Brandonderzoek van de veiligheidsregio’s.
Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.