Focus op impact natuurrampen op industriële veiligheid

Oktober 2022

Onder de noemer ’Formatex23’ wordt in september volgend jaar in Oostenrijk een internationale samenwerkingsoefening georganiseerd rond het thema ‘impact van natuurrampen op de industrie’. Vanuit Nederland heeft het RIVM een rol in de exercitie. Op 13 en 14 september van dit jaar vond in St. Florian in Oostenrijk een voorbereidende conferentie plaats, waar namens het Netwerk IV en de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond een presentatie werd verzorgd door Hans Luijmes. Nederland heeft belang bij deelname aan Formatex23, omdat ook in ons land natuurgeweld als gevolg van klimaatverandering een reële dreiging bestaat voor de industrie. Kennisdeling en samenwerking moeten op Europees niveau bijdragen aan maatregelen om kwetsbare en risicovolle (chemische) industrieën beter te beschermen tegen de effecten van natuurgeweld.

“Natuurgeweld heeft in ieder land zijn eigen vorm en dreigingsniveau”, schetst Hans Luijmes, die op de Formatex initial planning conference sprak over de effecten van orkanen op industriegebieden in kustzones. “Niet dat Oostenrijk als bergland een groot risico loopt om door een orkaan te worden getroffen, maar bij uiteenlopende typen natuurrampen kunnen de effecten voor de externe veiligheid en het milieu dezelfde zijn en grote impact hebben. Zware stormen, overstromingen en aardbevingen kunnen leiden tot het falen van industriële installaties en opslagtanks voor brandbare en giftige stoffen. Daardoor kunnen op grote schaal ‘spills’ ontstaan, die langdurige gevolgen kunnen hebben voor de toch al zwaar getroffen omgeving. Het doel van de planningsconferentie afgelopen september, was de vertegenwoordigers uit de acht deelnemende landen bewust te maken van de potentieel rampzalige impact, als risico-industrieën zoals Seveso-bedrijven worden getroffen door extreem natuurgeweld.”

Klimaatverandering

Formatex23 is een initiatief van het EU Civil Protection Mechanism, dat in 2001 in het leven is geroepen om de samenwerking tussen de Europese lidstaten op het gebied van grootschalige rampenbestrijding in en buiten Europa te verbeteren. Reden voor het Europese samenwerkingsverband om deze keer de focus te richten op de gevolgen van natuurrampen op de industrie, is de verwachting dat natuurrampen als gevolg van extreem weer als gevolg van de klimaatverandering in frequentie en ernst zullen toenemen. Directe aanleiding was onder meer een overstromingsramp in Roemenië enkele jaren geleden, waarbij grote hoeveelheden chemicaliën, waaronder cyanide, uit een afvalbassin van een kopermijn in de omgeving werden verspreid. Recenter, eind september dit jaar, werd de Amerikaanse staat Florida getroffen door de zwaarste orkaan uit haar geschiedenis, met tientallen slachtoffers en historische schade, ook aan de industrie, tot gevolg.

Zowel de industrie als de overheidshulpverleningsorganisaties moeten zich goed voorbereiden op ‘Natech disasters’ (natural hazard triggered technological accidents). De internationale oefening Formatex23 wordt onder de vlag van het EU Civil Protection platform georganiseerd door een consortium van bedrijven en overheden uit acht Europese lidstaten. Volgens Hans Luijmes kunnen de deelnemende landen veel van elkaar leren door het delen van kennis en ervaring met uiteenlopende typen natuurrampen. Ook de samenwerking tussen de Europese lidstaten wordt bevorderd door het beoefenen van communicatie, afstemming en informatiemanagement rond natuurrampscenario’s. “Belangrijk, want de effecten van natuurrampen houden zich niet aan door mensen getrokken grenzen. Als bijvoorbeeld bij een overstroming in het Alpengebied of Zuid-Duitsland een chemiebedrijf zodanige schade oploopt dat grote hoeveelheden chemicaliën in rivieren stromen, hebben alle landen in hun stroomgebieden met die effecten te maken. Het EU Civil Defence Mechanism regelt ook de procedures en communicatie rond onderlinge bijstandverlening. Voor Nederland heeft het landelijk Operationeel Coördinatiecentrum, LOCC, een sleutelfunctie bij het inzetten van expertise of gespecialiseerd materieel bij internationale rampen.”

Relevantie voor Nederland

Voor Nederland zelf is het thema ‘natech disasters’ zeker relevant. Nederland is een waterland bij uitstek en nagenoeg alle grote chemische industrieclusters zijn gesitueerd in laag gelegen deltagebieden of nabij de grote rivieren. Extreem weer en overstroming zijn voor ons land de meest reële natuurrampscenario’s die een chemische ramp kunnen triggeren. Bij de overstromingen in Limburg en aangrenzende delen van België en Duitsland in juli 2021 moesten bedrijven op industrieterreinen in het Maasdal al maatregelen treffen om hun installaties te beschermen.

Grote directe milieueffecten hadden de hoge waterstanden gelukkig niet, maar het industrieel complex Chemelot in Sittard-Geleen ondervond toch behoorlijke problemen door de gevolgen van het zomerse noodweer. Door de Limburgse watersnood raakte een toevoerleiding van grondstoffen beschadigd, waardoor diverse fabrieken op het terrein langere tijd niet konden produceren. Ook dreigde enige tijd een dijkdoorbraak langs het Julianakanaal: een belangrijke bron van water voor onder andere de bluswatervoorziening voor Chemelot. De dijk hield het, maar bij een daadwerkelijke dijkdoorbraak zou niet teveel maar juist te weinig water een serieus probleem zijn geworden voor de blus- en koelwatervoorziening. Uit voorzorg werd alvast een noodwatervoorziening met grootvermogenpompen en groot volume transportslangleidingen opgebouwd.

Hans Luijmes: “De Europese Seveso-richtlijn eist van chemiebedrijven ook dat zij een gedegen risicoanalyse uitvoeren om de mogelijke impact van natuurgeweld op installaties en opslagfaciliteiten in kaart te brengen en maatregelen te nemen om de effecten van een ‘natech-ramp’ te beheersen. Storm en hoog water zijn zeker niet de enige scenario’s waarop bedrijven zich moeten voorbereiden. In sommige delen van de wereld zijn aardbevingen de maatgevende dreiging. Een scenario dat binnen Nederland ook in de Groningse gaswinningsgebieden met al hun gasinfrastructuur niet ondenkbaar is. Verder kan ook blikseminslag als gevolg van klimaatverandering een toenemende dreiging vormen. Internationaal weerkundig onderzoek laat zien dat de bliksemfrequentie wereldwijd toeneemt. Zo werden in India dit jaar tot september al 34 procent meer blikseminslagen geregistreerd dan in heel 2021. Ook in Nederland zijn al voorbeelden bekend van blikseminslagen die branden in de rimseals van opslagtanks hebben veroorzaakt.”

‘Natech risk management’

Jan Meinster, senior beleidsmedewerker van het LEC IV, meldt dat de preparatie op industriële calamiteiten als gevolg van natuurrampen nadrukkelijk op de agenda staat van het Netwerk Industriële Veiligheid. “Voor 2023 hebben we ‘natech risk management’ als monoproject voor het netwerk geagendeerd. Afgelopen zomer heeft het Joint Research Centre (JRC) van de EU een richtlijn gepubliceerd, gericht op het verbeteren van de preparatie om milieucalamiteiten als gevolg van natuurrampscenario’s te voorkomen en te beheersen. We hebben die richtlijn vertaald, zodat hij ook door Nederlandse of Nederlandstalige overheden toepasbaar is bij hun toezicht op Brzo-bedrijven. Ook voor bedrijven zelf is het stuk zeer geschikt.”

Meer informatie over Formatex23.

Voor informatie over het Civil Protection Mechanism.