De Oekraïense vluchtelingencrisis: Eerste ervaringen van veiligheidsregio’s en gemeenten

3 mei 2022

Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.

Straatbeeld van vluchtelingen en rijen auto’s

Sinds de inval van Russische troepen in Oekraïne is er een enorme vluchtelingenstroom op gang gekomen. Ook in Nederland arriveerden de afgelopen weken bijna 50.000 vluchtelingen. Om inzicht te verkrijgen in de ervaringen die bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen zijn opgedaan, heeft het lectoraat Crisisbeheersing een snelle kennismobilisatie uitgevoerd onder veiligheidsregio’s en gemeenten.

Het kabinet gaf op 7 maart 2022 aan de voorzitters veiligheidsregio de opdracht om in totaal 50.000 opvang-plekken te creëren. De veiligheidsregio’s gingen met deze opdracht aan de slag. Daarmee zagen vooral de gemeenten zich voor een enorme opgave gesteld. Naast opvangplekken dienden namelijk ook financiële bijstand te worden geregeld en onderwijs en zorg voor de Oekraïense vluchtelingen te worden georganiseerd. (1)

Overeenkomsten en verschillen

Zoals twee jaar geleden voor de bestrijding van de coronacrisis de nationale crisisstructuur werd geactiveerd, zo gebeurde dat ook nu weer om de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in goede banen te leiden. De wijze waarop hierover afstemming tussen het Rijk en decentrale overheden plaatsvindt, vertoont overeenkomsten met de wijze waarop dat tijdens de coronacrisis ging. Naast overeenkomsten zijn er in vergelijking met de coronacrisis ook verschillen te constateren in de bestuurlijke constellatie. Eén van de verschillen is dat bij de bestrijding van infectieziekten de voorzitters veiligheidsregio formeel een rol hebben. Bij de opvang van vluchtelingen is dat niet het geval; die taak ligt primair bij het Rijk en de gemeenten.

Uitgelichte observaties

  1. Het Rijk

Al in de aanloop naar deze vluchtelingencrisis bleek onduidelijkheid te bestaan over het instrumentarium aan bevoegdheden om (nood)opvang voor asielzoekers te realiseren. Ook nu lijkt de uitvoering vast te lopen op het ontbreken van een aanwijzingsbevoegdheid. Gemeenten vinden het de hoogste tijd dat het Rijk duidelijkheid geeft over de wijze waarop de opvang van Oekraïense vluchtelingen (én de huisvesting van statushouders) in de komende periode zal plaatsvinden.
2. Veiligheidsregio’s
De voorzitters veiligheidsregio’s zullen de discussie moeten aangaan voor welke soorten van crises zij aan de lat willen staan. Dat de problemen in Ter Apel (die al jarenlang speelden) nu opeens door de veiligheidsregio’s moeten worden opgelost, lijkt oneigenlijk en het risico bestaat dat het Rijk ook voor andere problemen die nationaal niet worden opgelost de weg van de veiligheidsregio’s gaat bewandelen.
3. Gemeenten
Gemeenten hebben bij de opvang van de Oekraïense vluchtelingen een cruciale rol te vervullen. Daarmee wordt van de gemeentelijke organisatie, die tijdens de coronacrisis al veel werk verzette, opnieuw een grote inspanning gevraagd. Daarnaast is de tijd van vrijblijvendheid nu voorbij; solidariteit is geboden. Hoewel ‘naming en shaming’ niet de oplossing is, kan meer transparantie in wat gemeenten de afgelopen jaren aan opvang van vluchtelingen hebben gedaan, wel duidelijkheid scheppen.

Sluimerende crises werden zichtbaar

Net op het moment dat de coronacrisis ten einde leek, volgde er met de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022 een volgende crisis van ongekende omvang. In enkele weken tijd ontstond een grote vluchtelingenstroom en de economische consequenties van de oorlog zijn groot en direct voelbaar. Het is mede daarom bewonderenswaardig te noemen dat zo kort na de coronacrisis, die veel van de samenleving had gevraagd, er zo veel inzet is gepleegd om binnen tien weken zo’n 50.000 vluchtelingen uit Oekraïne op te vangen. Ruim 34.000 vluchtelingen verblijven op dit moment in een gemeentelijke opvanglocatie.

Lees het rapport

U vindt het rapport terug op de pagina Oekraïne.

  1. Voetnoot-1 Op grond van de EU-richtlijnTijdelijke Bescherming (Richtlijn 2001/55/EG), die op 4 maart 2022 door de Raad van de EU van kracht werd verklaard omdat EU-landen eventuele asielverzoeken van Oekraïense vluchtelingen niet op een goede manier zouden kunnen verwerken, genieten Oekraïense vluchtelingen in EU-lidstaten het recht op opvang, medische zorg en onderwijs voor minderjarige kinderen. Ook biedt de regeling het recht om in het land van verblijf te werken.

Lees ook

09-12-2022
Leerpunten symposium ‘Samen leren van natuurbranden’

Lees de samenvatting met de belangrijkste leerpunten of een uitgebreid verslag van het symposium van 1 november jl.

09-12-2022
E-module scheepsincidentbestrijding beschikbaar

De nieuwe e-module scheepsincidentbestrijding biedt brandweermensen op de vaste wal kennis en handelingsperspectieven voor het optreden bij scheepsincidenten.

07-12-2022
Eerste nieuwe operationeel uniformen brandweer uitgeleverd

In samenwerking met brandweercollega’s ontwikkelde NIPV een nieuw operationeel uniform.. Met dit nieuwe uniform krijgen de korpsen van alle 25 veiligheidsregio’s één uniforme uitstraling.

06-12-2022
Blog: Het WK en elektrische voertuigen: een onverwachte én ongelukkige combinatie voor de brandweer

“Voertuigbranden als gevolg van ordeverstoringen gaan langer duren dan voorheen met fossiel aangedreven voertuigen”, blogt lector Energie- en transportveiligheid Nils Rosmuller.

05-12-2022
Brandveiligheidsvoorschriften Bouwbesluit en Bbl met elkaar vergeleken

Wat zijn de verschillen op brandveiligheidsgebied tussen het Bouwbesluit en het Bbl? En wat betekent dit voor de praktijk, voor het brandveiligheidsniveau in gebouwen? Dat wordt uitgelegd in een nieuwe publicatie.

16-11-2022
Rookverspreiding in woongebouwen: het handelingsperspectief uitgelegd

Hoe moet er in de praktijk gehandeld worden bij een brand met veel rookverspreiding in een woongebouw? In een instructievideo wordt het handelingsperspectief uitgelegd.

15-11-2022
Ongeveer 750 natuurbranden afgelopen ‘natuurbrandseizoen’

Dit jaar hadden we in Nederland ongeveer 750 natuurbranden. Onderzoeker Hans Hazebroek en Anton Slofstra van Brandweer Nederland blikken terug en kijken vooruit.

03-11-2022
Blog: Zero emissie vrachtwagens: volop beleid, nog weinig (brand)veiligheid

Lector Energie en Transportveiligheid Nils Rosmuller maakt zich zorgen over de veiligheid van zero emissie vrachtwagen.

02-11-2022
Werking en toepassing van alternatieve blusmiddelen onderzocht

Om brandweerkorpsen en -opleidingen meer inzicht te geven in de werking en toepassing van alternatieve blusmiddelen voerde NIPV een literatuuronderzoek uit.