Blog: “Informatiehonger tijdens crises: Waarom geruchten sneller gaan dan de waarheid”
7 november 2025
Water? Nee. Eten? Ook niet. Licht? Nog steeds niet.
Waar hadden mensen tijdens de grote stroomstoring in Spanje en Portugal van afgelopen voorjaar de meeste behoefte aan? Informatie. Zo blijkt uit de enquête die het lectoraat Crisisbeheersing (NIPV) uitzette onder aanwezigen tijdens de stroomstoring.
Dit zou socioloog Tamotsu Shibutani niet verbaasd hebben. Hij deed tijdens de Tweede Wereldoorlog observaties in de concentratiekampen in de VS, waar zo’n 120.000 Japanners en Amerikanen van Japanse afkomst werden geïnterneerd na de aanslag op Pearl Harbor. Op basis van deze observaties schreef hij Improvised News (1966), hét klassieke werk over informatiehonger bij rampen.
Rampen als desoriëntatie
Rampen werken desoriënterend, is Shibutani’s uitgangspunt. Plotseling bevindt men zich in een veranderde en onbekende situatie. Het handelingsrepertoire dat in de normale gang van zaken voldoet, volstaat opeens niet meer.
Mensen willen handelen – maar om te kunnen handelen, moeten ze zich eerst heroriënteren. De dringende vraag wordt: wat houdt deze nieuwe situatie in, en welke acties passen daarbij? Tot het moment dat mensen hier een beeld van hebben gevormd, worden ze gegrepen door een sterke honger naar informatie.
Shibutani ontdekte iets opmerkelijks over het ongemak van onzekerheid. Tussen de aanval op Pearl Harbor en de uiteindelijke toevoer van Japanners naar de Amerikaanse concentratiekampen lag een lange periode van onduidelijkheid, waarin geruchten volop de ronde deden en niemand wist wat hem of haar te wachten stond. Toen Japanners eindelijk toetraden tot de kampen, voelden velen opluchting. Eindelijk was de onzekerheid voorbij.
Dit patroon trekt zich door de geschiedenis. Na de verwoestende aardbeving in San Francisco (1906), die 3.000 levens eiste en 80% van de stad vernietigde, kwam een nieuwswagentje de stad in rollen. De uitgeputte, hongerige bevolking stroomde direct toe. Shibutani citeert: “no bread wagon, no supply of blankets aroused as much interest as the arrival of news”.
Gericht op Nederlanders die zich ten tijde van de stroomstoring in getroffen gebied bevonden (inwoners en toeristen). Meer informatie over de enquête en het onderzoek is te vinden in het NIPV-rapport Grootschalige stroomuitval: Ervaringen uit Spanje en Portugal.
Gezien onze huidige 24/7 nieuwscyclus is deze informatiehonger vandaag waarschijnlijk nog sterker.
De opkomst van geruchten
Veruit de meeste mensen geven tijdens een crisis de voorkeur aan officiële informatiebronnen. Maar tijdens een crisis – en zeker tijdens een stroomstoring – zijn deze kanalen niet altijd toegankelijk. In afwezigheid van deze kanalen en betrouwbare informatie creëren mensen hun eigen nieuws: geruchten.
In onze enquête onder Nederlanders in Spanje en Portugal zagen wij ook dat veel geruchten de ronde deden. Een selectie van de meest markante:
- “Het eerste dat we hoorden via onze reisleiders was dat er een burgervliegtuig was neergehaald en neergestort op een kritische plek waarvandaan de elektra geregeld werd.”
- “Er gaan direct verhalen de ronde over een terroristische cyber aanval.”
- “Op het moment van de stroomuitval waren we op een toeristische plek. Vandaar dat we daar nog informatie konden ophalen bij een toeristen office – die ons informeerde over een cyberaanval waardoor een groot deel van Marokko, Spanje, Portugal, Frankrijk, België, Nederland, Engeland en Ierland geen stroom had.”
Opvallend is hoe ver ze afwijken van de echte aard van de storing (een kettingreactie in het elektriciteitsnet, veroorzaakt door grote spanningsschommelingen). Ook de schaal van de geruchten valt op: geen nationale stroomstoring, maar cyberaanvallen die hele continenten treffen. Geen technische storing, maar neerstortende vliegtuigen. Hoe minder informatie voorhanden, hoe groter de leemte waarin geruchten gevormd kunnen worden.
Shibutani ziet het creëren en verspreiden van geruchten als een vorm van gezamenlijk problemen oplossen. Een groep probeert vat te krijgen op een nieuwe werkelijkheid door een gedeeld beeld van die situatie te vormen. “If enough news is not available to meet the problematic situation, a definition must be improvised,” schreef hij.
Mensen delen tijdens een ramp informatie met elkaar, ook met vreemdelingen op straat, met de bedoeling om elkaar te helpen. Deze goedbedoelde hulppoging kan averechts werken: wanneer geruchten de situatie volledig verkeerd duiden, creëren ze meer verwarring dan duidelijkheid.
Wat betekent dit voor crisissituaties?
Shibutani’s inzichten uit 1966 blijven verrassend actueel. Mensen delen tijdens crises niet uit kwaadwillendheid geruchten, maar uit een diepe behoefte om grip te krijgen op onzekerheid. Ze willen het liefst informatie van officiële bronnen – maar alleen als die bronnen snel, betrouwbaar en toegankelijk zijn.
Voor crisiscommunicatieprofessionals is de boodschap helder: informatiehonger is net zo urgent als honger naar eten of water. Wie geen betrouwbare, snelle informatie biedt tijdens een crisis, laat een vacuüm ontstaan dat onvermijdelijk wordt gevuld door geruchten. De vraag is niet óf mensen informatie zoeken, maar waar ze die vinden – en of jij als eerste ter plekke bent.
Deze conclusie roept concrete vragen op. Voor scenario’s van stroomuitval is het van belang om na te gaan hoe de overheid informatie alsnog bij mensen kan krijgen. Noodsteunpunten zouden hier een belangrijke rol in kunnen vervullen. Het lectoraat Crisisbeheersing verkent deze functie momenteel in haar lopende ‘snelle kennismobilisatie’ naar noodsteunpunten.
Lees het rapport
Het volledige rapport ‘Grootschalige stroomuitval: Ervaringen uit Spanje en Portugal leest u hieronder.