Blog: burgerparticipatie bij energietransitieprojecten: omgevingsveiligheid is geen sinecure

26 juli 2024

Gaat het om de kans op een incident bij energietransitieprojecten of het effect ervan? Waar omwonenden zich met name focussen op de mogelijke effecten, ligt de focus van bevoegd gezagen – maar ook van bedrijven – vooral op het nemen van maatregelen om de kans op incidenten te verkleinen. Het blijkt lastig om die verschillende zienswijzen binnen de energietransitie te verenigen. Maar dat zal toch moeten, blogt onderzoeker Margreet Spoelstra.

Met de komst van de Omgevingswet is participatie met burgers, bedrijven en organisaties een verplichting voor overheden. Bij het opstellen van omgevingsvisies en -plannen moeten overheden belanghebbenden betrekken, omdat het over de invulling en indeling van de ruimte in een gemeente, een provincie of zelfs Nederland gaat. Ook bedrijven doen dit steeds vaker, maar ze zijn hiertoe niet verplicht. Het lectoraat Energie- en transportveiligheid van het NIPV wordt geregeld gevraagd om als onafhankelijk expert bij te dragen aan bewonersavonden of omgevingstafels over omgevingsveiligheid en gevaarlijke stoffen.

Dit voorjaar leverde ik een bijdrage aan een paar bewonersavonden die draaiden om de veiligheidsaspecten van het grootschalig opslaan van ammoniak in een industriële omgeving dicht bij Rozenburg. In het dorp en daarbuiten bestaan grote bezwaren tegen de komst van een grote opslagtank met ammoniak. De provincie Zuid-Holland organiseerde de bewonersavonden met als doel omwonenden te informeren over ontwikkelingen. Door met elkaar in gesprek te gaan in plaats van over elkaar te praten, hopen bedrijven op meer begrip en daarmee ook op een vlottere doorgang van projecten en vergunningaanvragen. Omwonenden zijn daar ook om heel andere redenen aanwezig: zij willen gehoord worden en vernemen dat er iets met hun commentaar en bezwaren wordt gedaan.

Doordat bewoners andere belangen hebben dan bedrijven en overheden, ontstaat een patstelling. En deze patstelling tussen kansen en effecten is maar al te bekend binnen omgevingsveiligheid. Want wanneer zijn risico’s van gevaarlijke stoffen in het algemeen en die van ammoniak in het bijzonder acceptabel? En hoe kunnen betrokkenen de burgers op een juiste manier hierin meenemen?

Tijdens een omgevingstafel ging het over spoorveiligheid en het vervoer van gevaarlijke stoffen. Wij werden gevraagd te reflecteren op de presentaties die gegeven werden over spoorveiligheid. Wij gaven aan dat het vervoer van ammoniak over het spoor de voorkeur heeft boven het vervoer over de weg, omdat de kans op een groot incident bij spoorvervoer kleiner is dan bij wegvervoer. Wat bleek? De vraagstukken rondom omgevingsveiligheid en het spoor leefden weinig bij deze omwonenden. Het ging hun des te meer om geluid en trillingen die de treinen veroorzaken. En hoewel deze problematiek ons bekend was, was het toch een leermoment dat veiligheid niet altijd het onderwerp is waar de omgeving zich het meest zorgen over maakt. Veiligheid wordt dan, zo lijkt het, erbij gehaald als gelegenheidsargument om de eigen bezwaren ‘extra’ kracht bij te zetten.

Het is gebleken op deze avonden dat het een hele kunst is om partijen met verschillende belangen in gesprek te brengen en ‘bij elkaar te houden’. En als het dan gaat over gevaarlijke stoffen, dan doet de kansfactor er amper toe bij omwonenden, terwijl het beleid van zowel bedrijven als overheden juist gericht is op het verlagen van de kans op een incident. Het vergt tijd en inzet van alle betrokkenen om de verschillen in elkaars denkwerelden te herkennen, te erkennen en te respecteren, maar daar niet in te blijven hangen. Anders blijft het in het kleine Nederland een voortdurende strijd tussen bedrijven, burgers en overheden waar gevaarlijke stoffen opgeslagen en getransporteerd kunnen worden. En dat is niet wat de energietransitie nodig heeft.

Margreet Spoelstra
onderzoeker energie- en transportveiligheid