Maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht ontleed: het vijf-pijlermodel 

5 maart 2025

Hoe stellen we vast hoe veerkrachtig en weerbaar de maatschappij is? Het is een belangrijke vraag die zich leent voor verschillende antwoorden en benaderingen. Prof. dr. Michel Dückers is bijzonder hoogleraar Crises, Veiligheid en Gezondheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. De bijzondere leerstoel is ingesteld door de universiteit in samenwerking met ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum, het NIPV, Nivel en het RIVM. Dückers werkte het ogenschijnlijk ongrijpbare vermogen van de samenleving om met crises en verstoringen om te gaan uit in het ‘vijf-pijlermodel’.

Het ‘vijf-pijlermodel’ hanteert als vertrekpunt dat maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht niet als op zichzelf staande begrippen te meten zijn. Dat vereist een tussenstap. Het model gaat ervan uit dat er in ieder geval vijf onderliggende thema’s (de pijlers) zijn om rekening mee te houden. Er is bovendien sprake van afhankelijkheid en samenhang tussen de pijlers, waarbij de mate van volwassenheid van elke pijler bijdraagt aan maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht. 

De vijf pijlers 

1. Vermogen samenleving als overkoepelend systeem

Deze pijler omvat structurele kenmerken van een samenleving zoals het functioneren van het openbaar bestuur, gezondheidszorg, levensverwachting, welvaart en inkomensverdeling. 

2. Vermogen vitale processen

Deze pijler omvat vitale sectoren en diensten die de samenleving nodig heeft om te kunnen functioneren zoals stroom, watervoorziening, gas, telecommunicatie en transport. 

3. Vermogen sociaal weefsel

Hier gaat het om sociale cohesie en verbondenheid, het vertrouwen van mensen in overheid en medemens. Dit is de pijler waar polarisatie het meest zichtbaar wordt.  

4. Vermogen burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties 

Dit komt neer op het gedrag van niet-overheden. Het gaat om handelingen gericht op het tegengaan van verstoringen en het verlichten of repareren van de gevolgen als het toch misgaat. Hoe staat het dan met bijvoorbeeld de zelfredzaamheid en burgerparticipatie? 

5. Vermogen crisisorganisatie

Deze pijler bestrijkt het domein van overheden en instanties met een verantwoordelijkheid voor het bevorderen van de publieke veiligheid en gezondheid. 

Gericht anticiperen op cascade-effecten 

Volgens Dückers stimuleert een dergelijke ordening in pijlers om gerichter na te denken over risico’s en tekortkomingen in het vermogen van de samenleving om met dreigingen om te gaan. In spiegelbeeld wijst de combinatie van pijlers op verbeterpunten en investeringsprogramma’s, zowel op de korte als de langere termijn: “Niet alleen binnen pijlers kan sprake zijn van cascade-effecten, dat geldt eveneens voor het samenspel tussen pijlers: erosie of schade aan één pijler, acuut of stapelend, heeft in potentie een negatief effect op de toestand binnen een andere pijler.” 

Michel Dückers gaat in zijn blog dieper in op het vijf-pijlermodel: Maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht: van idee naar praktische toepassing.