Lokale dynamiek in een mondiale crisis

21 juli 2022

De ‘avondklokrellen’ in vier Brabantse steden sociologisch verklaard: ze kwamen niet slechts voort uit crimineel gedrag.

Sociale omstandigheden, deels onderdeel van een lokale geschiedenis en versterkt door de coronacrisis, speelden mee in het gedrag van de relplegers. Dit blijkt uit onderzoek naar de voedingsbodem en achtergronden van de ongeregeldheden in Breda, Eindhoven, Helmond en ’s-Hertogenbosch. Onderzoeksbureau EMMA, NIPV en Rijksuniversiteit Groningen (RUG) onderzochten de ongeregeldheden van januari 2021 in opdracht van deze vier gemeenten.

Handelingsperspectieven tijdens maatschappelijke onrust en ordeverstoringen

Waar eerdere evaluaties zich vooral hebben gericht op de rellen zelf en de aanpak ervan, dient dit rapport een ander doel. De burgemeesters van de vier Noord-Brabantse gemeenten zijn op zoek naar de voedingsbodems en achtergronden van de ongeregeldheden in hun stad. Zij willen meer kennis over aanknopingspunten om adequaat te kunnen handelen ter voorkoming van, dan wel in de voorfase en de nasleep van ordeverstoringen. Het is belangrijk om te leren van wat er destijds is gebeurd. Het onderzoek heeft zich weliswaar overwegend op de ‘avondklokrellen’ gericht, maar de bevindingen en uitkomsten ervan zijn breder van toepassing op het voorkomen van en handelingsperspectieven tijdens maatschappelijke onrust en ordeverstoringen.

Onder de belangrijkste handelingsperspectieven voor gemeenten worden de volgende gerekend:

1. Experimenteer met goede voorbeelden

In alle vier de steden zijn voorbeelden te vinden van een aanpak die op verschillende momenten als effectief is ervaren. Het is belangrijk om na te gaan of dergelijke best practices daadwerkelijk opnieuw of elders kunnen worden toegepast. Effectieve vormen om offline en online informatie te delen, te wegen en mee te nemen in besluitvorming zijn onmisbaar.

2. Ontwikkel routine

Vanuit het motto ‘wat je zelden doet, doe je zelden goed’ is het niet meer dan logisch dat professionals vanuit veiligheid en welzijn in de gelegenheid zijn om routine op te doen. Dat gaat verder dan opleiden, trainen en oefenen.

3. Ontwikkel een gezamenlijk referentiekader voor het interpreteren van online aangejaagde ordeverstoringen.

Ontwikkel regionaal en landelijk een gezamenlijk referentiekader om (vroege) signalen van ordeverstoringen, ongeregeldheden en rellen op sociale media te duiden.

4. Wees bewust van onvermijdelijke versmalling van focus

Op weg naar ‘het heetst van de strijd’ versmalt de ruimte voor brede preventie naar repressie en minimalisering van escalatie. Tijdens de rellen zelf vernauwt de focus zich onvermijdelijk tot het beheersen van de schade, tot de inzet van repressieve middelen en het voorkomen van erger. Het is niet realistisch om meer te verwachten van bestuur, handhaving en politie.

5. Kijk breed zodra de situatie onder controle is

De gedachte dat sociologische verklaringen niet nodig zijn, maar dat het slechts om crimineel gedrag gaat dat aangepakt moet worden, laat zich begrijpen vanuit de hitte van het moment en de emoties van betrokkenen. Echter, het onderzoek laat ondubbelzinnig zien dat sociale omstandigheden en factoren die er al waren, deels onderdeel van de lokale geschiedenis, deels in de hand gewerkt of versterkt door de dynamiek van de coronacrisis, meespelen in het gedrag van relplegers en daarmee het verloop van de rellen beïnvloedden. 

6. Het onderzoek voorziet niet in een receptenboek tegen ongeregeldheden of in een handleiding om ongeregeldheden aan te pakken. 

Meer informatie

Bekijk het volledige rapport op de website van de Rijksuniversiteit Groningen.